انواع اختیار معامله

هزینه معامله ای در هنگام خرید آپشن وجود ندارد

انواع اختیار معامله؛ اختیار فروش چیست؟

در پی راه اندازی قریب الوقوع معاملات قراردادهای اختیار معامله (آپشن) زعفران در بورس کالای ایران در مطالبی آموزشی به معرفی این قرارداد می پردازیم که در این مطلب «اختیار فروش» توضیح داده می شود.

به گزارش «کالاخبر»، سرمایه گذاران و فعالان بازارهای مختلف همواره تمایل دارند از ابزارهای معاملاتی مختلفی استفاده کنند تا ریسک معاملاتی خود را به حداقل رسانده و به نوعی خود را در مقابل نوسانات احتمالی بیمه کنند. در همین زمینه و همراه با فعال شدن ابزارهای معاملاتی جدید در بازار سرمایه و به ویژه بورس کالای ایران، شناخت این راهبردها می‌تواند برای فعالان بازارها بسیار سودبخش باشد. در یادداشت قبلی به توضیح قرارداد اختیار خرید و نحوه کارکرد آن پرداختیم، در این بخش به شرح قرارداد اختیار فروش خواهیم پرداخت.

اختیار فروش

این نوع اختیار معامله به خریدار خود این اجازه را می‌دهد که مقدار مشخصی از یک دارایی را در زمانی مشخص در آینده و با قیمتی معین به فروشنده اختیار معامله بفروشد. در واقع اختیار فروش به خریدار آن، حق فروش دارایی را می‌دهد.

در ادامه با ذکر یک مثال به توضیح نحوه کارکرد آن می‌پردازیم.

فرض کنید کشاورزی قصد دارد تا برای فروردین ماه ۹۸ محصول زعفران خود را به فروش رساند و نگران است تا در زمان فروش، قیمت زعفران کاهش یافته و نتواند محصول خود را به قیمتی که در نظر دارد، بفروشد. در حال حاضر قیمت نقدی زعفران به ازای هر گرم ۱۲۵۰۰ تومان می‌باشد و قرارداد اختیار فروش با قیمت اعمال ۱۳۰۰۰ تومان برای سررسید فروردین ماه ۹۸ در بورس کالای ایران تعریف شده‌است.

از آنجایی که این کشاورز پیش‌بینی کاهش قیمت را دارد، به طور مثال، می‌تواند با پرداخت ۶۰۰ تومان، قرارداد اختیار فروش با قیمت اعمال ۱۳۰۰۰ تومان را خریداری کند. به بیان دیگر شخص مذکور ۶۰۰ تومان به فروشنده پرداخت می‌کند و این حق را برای خود قائل می‌شود که در سررسید، چنانچه قیمت نقدی در بازار کاهش یافته و به ۱۲۰۰۰ تومان برسد، از حق خود برای فروش زعفران به قیمت هر گرم ۱۳۰۰۰ تومان استفاده نماید.

اختیار معامله

بورس اختیار معامله شیکاگو (CBOE)، به عنوان اولین بورس اختیار معامله در سال ۱۹۷۳ تاسیس شد که در اولین روز معاملات خود معادل ۲۶ آوریل ۱۹۷۳م، تنها تعداد ۹۱۱ قرارداد بر روی ۱۶ سهم مبادله شد.

سپس چندین سهام دیگر و تقریبا تمام بورس های قرارداد های آتی (Futures) اقدام به استفاده از ابزار اختیار معامله نمودند.

بورس شیکاگو، تا کنون رتبه اول حجم مبادلات را دارد که معامله گران استقبال شکوهمندی از آن در سال ۲۰۰۶ داشتند که به مبادله بیش از ۶۷۰ میلیون قرارداد اختیار معامله منجر شد که ارزش آن بیش از ۱۵ تریلیون دلار و با رشد ۴۴ درصد بود که رکورد تاریخی آن ثبت گردید.

در آغاز این نوع فعالیت ها، میزان استقبال از این اوراق با ترس مبهمی رو به رو بود اما پس از مدتی با بالا رفتن تقاضا برای سرمایه گذاری با استفاده از این اوراق، حجم مبادلات آنها افزایش یافت.

این موضوع باعث شد که میزان پاسخ گویی اختیار معامله نه تنها بر روی سهام بلکه بر روی کالا ها و انواع ارز و حتی بیش از ۹۰ شاخص مهم از جمله شاخص های NASDAQ و S&P 500 تاثیر گذار باشد.

اختیار معامله:

اختیار معامله (Option) به قراردادی دو طرفه گفته می شود که بین خریدار و فروشنده است و بر اساس آن خریدار قرارداد، حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. این حق فقط اختیار می باشد و الزام و تعهدی برای آن وجود ندارد.

بر همین اساس، دو طرف توافق می کنند که در آینده معامله ای صورت گیرد. در این معامله خریدار “اختیار معامله”، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید و یا فروش دارایی موضوع قرارداد را در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می آورد.

انواع اختیار معامله از نظر نوع قرارداد:

این اوراق از نظر نوع قرارداد به دو نوع زیر تعریف شده اند.

انواع اختیار معامله از نظر نحوه اعمال:

از نظر نحوه اعمال نیز به دو نوع زیر تقسیم می شوند.

• آمریکایی: در هر زمان تا زمان سررسید قابل اجراست.
• اروپایی: فقط در تاریخ انقضا قابل اجراست.

اختیار خرید (Call Option):

قرارداد های خرید که به آپشن خرید معروفند این حق را به خریدار می دهند که سهام مورد نظر خود را خریداری نمایند که در قیمت های مختلفی وجود دارند و به قیمت سهام وابسته می باشند.

تاریخ انقضای آپشن می تواند از ۱ ماه تا حتی بیشتر از ۱ سال باشد که با توجه به بازار ممکن است خریداری گردد و یا فروخته شود.

مبلغ مورد نظر برای آپشن، حداکثر ریسکی می باشد که یک خریدار آن را متحمل می شود و زمانی که قیمت سهام مورد نظر به یک آپشن خرید، بالاتر از قیمت اعمال می رسد، این آپشن سود آور می باشد. در این زمان می توان اختیار خرید را اجرا نمود یا آن را با فروش یک خرید با قیمت اعمال و تاریخ انقضای مشابه جبران کرد.

در واقع با اجرا کردن یک اختیار خرید می توان ۱۰۰ سهم به ازای هر آپشن از سهام مربوطه با قیمت سهام بازار، سودی برابر با اختلاف میان دو قیمت به دست آورد.

اگر آپشن خرید، فروخته شود، فروشنده حق خریداری سهام مربوطه را با قیمت اعمال به دارنده آپشن واگذار می کند که با فروش آپشن خرید، مبلغ آپشن به عنوان سود محدود به حساب معاملاتی واریز می شود.

موسسه مشاوران مطالعه مقاله صکوک را به شما عزیزان پیشنهاد می کند.

اختیار فروش:

اختیار فروش (Put Option)، این حق را به خریدار می دهد که سهم مورد نظر خود را با قیمت اعمال و تا سومین جمعه از ماه انقضا به فروش برساند.

همانند آپشن­ های خرید، آپشن انواع اختیار معامله های فروش نیز در قیمت های اعمال متفاوت بسته به قیمت سهام مربوطه و با تاریخ های انقضای مختلف در بازار موجود می باشند.

نکته: تاریخ انقضای آن همانند تاریخ انقضای اختیار خرید می باشد.

اگر آپشن فروش، خریداری شود، خریدار آن می تواند سهام مربوطه را با قیمت مشخص شده و در تاریخ مشخص بفروشد. مبلغ انواع اختیار معامله پرداختی برای این آپشن ها نهایت ریسکی می باشد که اختیار فروش متحمل می گردد.

سودآوری سهام پس از سقوط قیمت در آپشن فروش:

با سقوط قیمت سهام، آپشن فروش می تواند از دو طریق زیر سود آوری داشته باشد.

روش اول:

با اجرا کردن یک آپشن فروش، می توان ۱۰۰ سهم به ازای هر آپشن به فروش رساند که سهام با قیمت بالا تر بازار فروخته شده و سپس برای خارج شدن از معامله، سهام با قیمت پایین تر خریده می شود.

روش دوم:

این روش جبران کردن آپشن است یعنی با سقوط قیمت سهام، مبلغ آپشن افزایش خواهد یافت و سپس با دریافت سود می تواند به فروش برود.

نحوه استفاده از اختیار معامله ها:

آپشن ها را می توان از راه های مختلفی مورد استفاده قرار داد که به منظور کسب سود از بازار ها می باشد. اصلی ترین استراتژی در استفاده از اختیار خرید و فروش، کسب سود از سرمایه های اندک می باشد که در روند بازار پیش می روند.

این آپشن ها می توانند به عنوان بیمه برای سناریو های مختلف معاملاتی به کار بروند که قابلیت های چندگانه ای دارند و تاثیر نسبتا زیادی در میزان سوددهی می گذارند.

همچنین اختیار معامله ها می توانند برای حفظ از سقوط قیمت سهم مورد نظر موثر باشند و می توان آنها را اعمال نمود یا استفاده نکرد. در واقع آپشن باعث می شود یک سهم در قیمت پایین خریداری شود و در قیمت بالا به فروش رسد.

قیمت­ گذاری اختیار معامله اوراق بهادار:

سه مدل برای محاسبه ارزش اختیار معامله اوراق بهادار وجود دارد. این سه مدل شامل موارد زیر می باشند که هر کدام از آنها دارای مفروضات جداگانه ای هستند و در ادامه شرح داده می شوند.

• مدل توزیع احتمال یکنواخت قیمت سهم
• مدل توزیع دو جمله ای قیمت سهم
• مدل توزیع نرمال لگاریتمی (مدل بلک شولز)

مدل توزیع احتمال یکنواخت قیمت سهام:

در این مدل دو فرض را مورد توجه قرار می گیرد.

• فرض اول: سرمایه گذاران نسبت به ریسک بی تفاوت می باشند.
• فرض دوم: احتمال مساوی برای قیمت سهم بین دو حد در تاریخ انقضا وجود دارد. این روش ساده ترین روش محاسبه ارزش اختیار معامله اوراق بهادار می باشد.

بنابراین می توان گفت که اگر فرض شود سودی در طی سال پرداخت نمی گردد و این اختیار پس از یک سال منقضی شود، در نتیجه توزیع احتمال برای قیمت سهم در پایان سال و با توجه به مفروضات بالا به شکل مستطیل می باشد و برای قیمت سهم بین حد بالا و پایین دارای احتمال مساوی می باشد.

بر اساس فرض بی تفاوتی در ریسک برای سرمایه گذاران، ارزش بازاری سهم در ابتدای سال برابر با ارزش تنزیل یافته سهم در پایان سال و بر مبنای نرخ بازده بدون ریسک می باشد.

اگر فرض شود که توزیع احتمال قیمت سهم یکنواخت می باشد، پس ارزش سهم را به صورت زیر قابل محاسبه خواهد بود:

مدل توزیع احتمال یکنواخت قیمت سهام

فروض مدل Black-Scholes:

این آپشن از نوع اروپایی است و تنها در زمان انقضای آن قابل اجرا است. در مدت دوره زمانی این آپشن هیچ سود سهامی پرداخت نمی شود.

هزینه معامله ای در هنگام خرید آپشن وجود ندارد

نرخ ریسک پذیری و نوسان دارایی پایه شناخته شده و ثابت است

بازده دارایی های پایه به صورت نرمال توزیع می شود

فواید اختیار معامله:

یکی از فواید مهم آپشن ها، تطبیق پذیر بودن و توانایی آنها در برقراری ارتباط با دارایی های سنتی‌ مانند سهام شخصی می باشد که این ویژگی به سهامدار این امکان را می دهد که موقعیت خود را بر اساس شرایطی که ممکن است در بازار اتفاق بیفتد، تطبیق داده و یا تنظیم نماید.

در واقع آپشن ها، اوراق بهادار خیلی پیچیده ای هستند و اگر درست از آنها استفاده نشود ممکن است ریسک بالایی داشته باشند.

به همین انواع اختیار معامله دلیل است که وقتی اختیار معامله را خرید و فروش می کنیم، معمولا با جمله ای مثل این مواجه می شویم:

“اختیارات شامل ریسک ها هم می شوند و برای هرکسی مناسب نیستند. اگر توان ریسک بالا دارید، سرمایه گذاری کنید.”

نکته: اختیار معامله ها (آپشن ها) به گروه بزرگ تری از اوراق بهادار به نام اوراق بهادار مشتقه تعلق دارد.

اگر این مطلب برای شما رضایت بخش بوده است، مطالعه مقاله اوراق قرضه را به شما پیشنهاد می کنیم.

انواع اختیار معامله

021-88536880 (512)
با ما تماس بگیرید

• دوره‌های آموزشی
• سنجش آنلاین سواد مالی
• آموزش سواد مالی

• راهنمای ثبت نام
• برگزاری آزمون
• دریافت گواهینامه
• سؤالات متداول

• تماس با ما
• شبکه‌های اجتماعی
• درخواست همکاری

انواع قراردادهای اختیار معامله

در مطلب قبلی، قراردادهای اختیار معامله به طور کلی توضیح داده شد. در این مطلب، انواع قرارداد اختیار معامله از قبیل اختیار معاملۀ شاخص سهام، اختیار معاملۀ بر روی اوراق قرضه و اختیار معامله بر روی نرخ بهره توضیح داده می‌شود.

قراردادهای اختیار معاملۀ شاخص سهام ( Index Options )
شاخص سهام یک پرتفوی مصنوعی از تعداد زیادی سهام است، پس تعریف قراردادهای اختیار معامله بر روی شاخص سهام امری مفید است. از انواع قراردادهای اختیار معامله می‌توان به قراردادهای اختیار معامله بر روی شاخص S&P500 اشاره کرد. قراردادهای مذکور با ضریب ۲۵۰ دلاری طراحی شده است. با فرض اینکه شاخص S&P500 در ۱۳ ژوئن رقم ۱۲۴۱/۶۰ واحد است، اختیار خرید شاخص مذکور با قیمت توافقی ۱۲۵۰ دلار و تاریخ انقضاء ۲۰ ژولای در قیمت ۲۸ دلار به فروش می‌رسد. اختیار معاملۀ مذکور از نوع اروپایی بوده و تسویۀ آن نقدی است. در تاریخ انقضاء، چنانچه قیمت دارایی پایه بیشتر از قیمت توافقی باشد، خریدار اختیار از حق خود استفاده می‌کند و فروشنده ملزم است مابه‌التفاوت ارزش شاخص در تاریخ انقضاء و قیمت توافقی ۱۲۵۰ دلار ضربدر ضریب ۲۵۰ دلار را به خریدار پرداخت نماید.

قراردادهای اختیار معاملۀ بر روی اوراق قرضه ( Bond option )
اوراق قرضه خزانه‌ای با سررسید ۲۷ سال است. این اوراق دارای کوپن با بهرۀ ۵/۵ درصد و بازده ۵/۷۵ درصد است و در قیمت ۰/۹۶۵۹ دلار به ازای یک دلار ارزش اسمی به فروش می‌رسد. یک معامله‌گر قراردادهای اختیار معامله در بازار خارج از بورس اقدام به فروش اختیار خرید یا فروش بر روی اوراق قرضه مورد اشاره می‌نماید و قیمت توافقی را ۰/۹۸ دلار به ازای یک دلار ارزش اسمی تعیین می‌کند. در این مثال مبلغ فرضی قرارداد، اوراق قرضه با ارزش اسمی ۵ میلیون دلار است. چنانچه قیمت اوراق قرضه به ۰/۹۹۵ دلار تغییر یابد و دارندۀ اختیار خرید اوراق قرضه از حق خود استفاده کند، آنگاه اختیار معامله زیر قیمت بوده و فروشندۀ اختیار باید در حالت تسویۀ نقدی مبلغ زیر را به خریدار پرداخت نماید:

قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره ( Interest Rate Options )
قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره تنها به قراردادهای اختیار معامله بر روی لایبور محدود نمی‌شوند، لیکن ویژگی‌های اختیار معامله بر روی لایبور را می‌توان تا حدود زیادی به سایر انواع قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره تسری داد. در قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره به جای قیمت توافقی ( Exercise Price ) با نرخ توافقی ( Exercise Rate ) سرو کار داریم. در تاریخ انقضاء اختیار معامله، عایدی آن بر حسب مابه‌التفاوت نرخ بهره بازار و نرخ توافقی تعیین می‌شود. معامله‌گران قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره، نرخ اختیار معامله را برای تاریخ‌های انقضاء و نرخ‌های توافقی مختلف اعلام می‌کنند. آن‌ها معمولاً برای جبران ریسک خود وارد قراردادهای یورو _ دلاری می‌شوند.

مثال: با فرض اینکه یک اختیار خرید با تاریخ انقضاء ۹۰ روز، دارایی پایه‌ای با نرخ لایبور ۱۸۰ روزه داشته باشد و خریدار اختیار معامله از بین گزینه‌های موجود در بازار نرخ توافقی ٪۵/۵ را با مبلغ فرضی ۱۰ میلیون دلار انتخاب کند و در تاریخ انقضاء نرخ لایبور ۱۸۰ روزه به ٪۶ تغییر یابد. در این حالت، اختیار خرید با قیمت بوده و طبیعی است که دارندۀ اختیار از حق خود استفاده خواهد کرد. عایدی وی عبارت است از:

در این مثال، دارندۀ اختیار مبلغ ۲۵,۰۰۰ دلار را ۱۸۰ روز بعد از تاریخ انقضاء دریافت خواهد نمود.

توجه: در مثال بالا، مابه‌التفاوت نرخ لایبور بازار در تاریخ انقضاء قرارداد با نرخ توافقی در ۱۸۰/۳۶۰ ضرب می‌شود زیرا نرخ‌های مذکور نرخ‌های سالانه است که برای یک دورۀ زمانی ۱۸۰ روزه اعلام شده است .
قراردادهای FRA و اختیار معامله بر روی نرخ بهره را می‌توان به این صورت در نظر گرفت که خریدار قرارداد، نرخ بهره ثابت تعیین شده در قرارداد را با نرخ بهره شناور نامعلوم در تاریخ انقضاء قرارداد معاوضه می‌نماید. فروشنده قرارداد نیز به صورت معکوس، نرخ بهره ثابت را به خریدار پرداخت و نرخ بهره شناور را دریافت می‌کند.

تفاوت FRA و قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره
تفاوت این دو قرارداد به ماهیت آن مربوط می‌شود. در FRA خریدار انواع اختیار معامله و فروشنده هر دو نسبت به انجام معامله متعهد هستند اما در قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره، خریدار بر خلاف فروشنده نسبت به انجام معامله مخیر است و تنها زمانی از حق خود برای دریافت نرخ توافقی استفاده می‌کند که نرخ مذکور از نرخ بهره بازار کوچکتر باشد.
برخلاف قراردادهای FRA که تسویه معامله در تاریخ انقضاء معامله و از طریق محاسبه ارزش فعلی نرخ لایبور موضوع قرارداد صورت می‌گرفت، در مورد قرارداد اختیار معامله بر روی لایبور، عایدی خریدار (فروشنده) در تاریخ انقضاء قرارداد پرداخت نمی‌شود بلکه باید تا تاریخ سررسید نرخ لایبور موضوع قرارداد صبر کرد.

در این مطلب انواع قراردادهای اختیار معامله توضیح داده شد، در ادامه سایر انواع انواع اختیار معامله قراردادهای اختیار معامله توضیح داده خواهد شد.

انواع اختیار معامله

021-88536880 (512)
با ما تماس بگیرید

• دوره‌های آموزشی
• سنجش آنلاین سواد مالی
• آموزش سواد مالی

• راهنمای ثبت نام
• برگزاری آزمون
• دریافت گواهینامه
• سؤالات متداول

• تماس با ما
• شبکه‌های اجتماعی
• درخواست همکاری

انواع قراردادهای اختیار معامله

در مطلب قبلی، قراردادهای اختیار معامله به طور کلی توضیح داده شد. در این مطلب، انواع قرارداد اختیار معامله از قبیل اختیار معاملۀ شاخص سهام، اختیار معاملۀ بر روی اوراق قرضه و اختیار معامله بر روی نرخ بهره توضیح داده می‌شود.

قراردادهای اختیار معاملۀ شاخص سهام ( Index Options )
شاخص سهام یک پرتفوی مصنوعی از تعداد زیادی سهام است، پس تعریف قراردادهای اختیار معامله بر روی شاخص سهام امری مفید است. از انواع قراردادهای اختیار معامله می‌توان به قراردادهای اختیار معامله بر روی شاخص S&P500 اشاره کرد. قراردادهای مذکور با ضریب ۲۵۰ دلاری طراحی شده است. با فرض اینکه شاخص S&P500 در ۱۳ ژوئن رقم ۱۲۴۱/۶۰ واحد است، اختیار خرید شاخص مذکور با قیمت توافقی ۱۲۵۰ دلار و تاریخ انقضاء ۲۰ ژولای در قیمت ۲۸ دلار به فروش می‌رسد. اختیار معاملۀ مذکور از نوع اروپایی بوده و تسویۀ آن نقدی است. در تاریخ انقضاء، چنانچه قیمت دارایی پایه بیشتر از قیمت توافقی باشد، خریدار اختیار از حق خود استفاده می‌کند و فروشنده ملزم است مابه‌التفاوت ارزش شاخص در تاریخ انقضاء و قیمت توافقی ۱۲۵۰ دلار ضربدر ضریب ۲۵۰ انواع اختیار معامله دلار را به خریدار پرداخت نماید.

قراردادهای اختیار معاملۀ بر روی اوراق قرضه ( Bond option )
اوراق قرضه خزانه‌ای با سررسید ۲۷ سال است. این اوراق دارای کوپن با بهرۀ ۵/۵ درصد و بازده ۵/۷۵ درصد است و در قیمت ۰/۹۶۵۹ دلار به ازای یک دلار ارزش اسمی به فروش می‌رسد. یک معامله‌گر قراردادهای اختیار معامله در بازار خارج از بورس اقدام به فروش اختیار خرید یا فروش بر روی اوراق قرضه مورد اشاره می‌نماید و قیمت توافقی را ۰/۹۸ دلار به ازای یک دلار ارزش اسمی تعیین می‌کند. در این مثال مبلغ فرضی قرارداد، اوراق قرضه با ارزش اسمی ۵ میلیون دلار است. چنانچه قیمت اوراق قرضه به ۰/۹۹۵ دلار تغییر یابد و دارندۀ اختیار خرید اوراق قرضه از حق خود استفاده کند، آنگاه اختیار معامله زیر قیمت بوده و فروشندۀ اختیار باید در حالت تسویۀ نقدی مبلغ زیر را به خریدار پرداخت نماید:

قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره ( Interest Rate Options )
قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره تنها به قراردادهای اختیار معامله بر روی لایبور محدود نمی‌شوند، لیکن ویژگی‌های اختیار معامله بر روی لایبور را می‌توان تا حدود زیادی به سایر انواع قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره تسری داد. در قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره به جای قیمت توافقی ( Exercise Price ) با نرخ توافقی ( Exercise Rate ) سرو کار داریم. در تاریخ انقضاء اختیار معامله، عایدی آن بر حسب مابه‌التفاوت نرخ بهره بازار و نرخ توافقی تعیین می‌شود. معامله‌گران قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره، نرخ اختیار معامله را برای تاریخ‌های انقضاء و نرخ‌های توافقی مختلف اعلام می‌کنند. آن‌ها معمولاً برای جبران ریسک خود وارد قراردادهای یورو _ دلاری می‌شوند.

مثال: با فرض اینکه یک اختیار خرید با تاریخ انقضاء ۹۰ روز، دارایی پایه‌ای با نرخ لایبور ۱۸۰ روزه داشته باشد و خریدار اختیار معامله از بین گزینه‌های موجود در بازار نرخ توافقی ٪۵/۵ را با مبلغ فرضی ۱۰ میلیون دلار انتخاب کند و در تاریخ انقضاء نرخ لایبور ۱۸۰ روزه به ٪۶ تغییر یابد. در این حالت، اختیار خرید با قیمت بوده و طبیعی است که دارندۀ اختیار از حق خود استفاده خواهد کرد. عایدی وی عبارت است از:

در این مثال، دارندۀ اختیار مبلغ ۲۵,۰۰۰ دلار را ۱۸۰ روز بعد از تاریخ انقضاء دریافت خواهد نمود.

توجه: در مثال بالا، مابه‌التفاوت نرخ لایبور بازار در تاریخ انقضاء قرارداد با نرخ توافقی در ۱۸۰/۳۶۰ ضرب می‌شود زیرا نرخ‌های مذکور نرخ‌های سالانه است که برای یک دورۀ زمانی ۱۸۰ روزه اعلام شده است .
قراردادهای FRA و اختیار معامله بر روی نرخ بهره را می‌توان به این صورت در نظر گرفت که خریدار قرارداد، نرخ بهره ثابت تعیین شده در قرارداد را با نرخ بهره شناور نامعلوم در تاریخ انقضاء قرارداد معاوضه می‌نماید. فروشنده قرارداد نیز به صورت معکوس، نرخ بهره ثابت را به خریدار پرداخت و نرخ بهره شناور را دریافت می‌کند.

تفاوت FRA و قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره
تفاوت این دو قرارداد به ماهیت آن مربوط می‌شود. در FRA خریدار و فروشنده هر دو نسبت به انجام معامله متعهد هستند اما در قراردادهای اختیار معامله بر روی نرخ بهره، خریدار بر خلاف فروشنده نسبت به انجام معامله مخیر است و تنها زمانی از حق خود برای دریافت نرخ توافقی استفاده می‌کند که نرخ مذکور از نرخ بهره بازار کوچکتر باشد.
برخلاف قراردادهای FRA که تسویه معامله در تاریخ انقضاء معامله و از طریق محاسبه ارزش فعلی نرخ لایبور موضوع قرارداد صورت می‌گرفت، در مورد قرارداد اختیار معامله بر روی لایبور، عایدی خریدار (فروشنده) در تاریخ انقضاء قرارداد پرداخت نمی‌شود بلکه باید تا تاریخ سررسید نرخ لایبور موضوع قرارداد صبر کرد.

در این مطلب انواع قراردادهای اختیار معامله توضیح داده شد، در ادامه سایر انواع قراردادهای اختیار معامله توضیح داده خواهد شد.

اختیار معامله چیست؟

اختیار معامله چیست ؟ بیشتر فعال‌های بورس فقط با خریدوفروش اوراق بهادار آشنا هستند. اما به‌غیر از این اوراق، اوراق و قراردادهای دیگری در بورس تعریف می‌شوند. این ابزارهای مشتقه برای کاهش یا انتقال ریسک منتشر می‌شوند. یکی از ابزارهای مالی پرکاربرد اختیارهای معامله هستند. این اختیارها تاکنون بیشتر در بورس کالا استفاده می‌شدند. اخیرا در رابطه با انتشار اوراق اختیار فروش تبعی در بورس اوراق بهادار انواع اختیار معامله اخبار متعددی منتشر شده است. در این مقاله قصد داریم ابتدا با سازوکار انواع اختیار معامله آشنا شویم و سپس به توضیح اختیار فروش تبعی، چگونگی خرید این اوراق و نقش آن‌ها در کاهش ریسک سرمایه‌گذاری‌ها صحبت کنیم.

اختیار معامله چیست؟

هروقت شما با اراده خودتان، به‌طور مستقل و بدون اجبار، تصمیم به انجام کاری بگیرید، یعنی به‌طور اختیاری عمل کرده‌اید. ابزارهای مالی متعددی برای مدیریت ریسک در بازارها وجود دارند که برخی از آن‌ها حالت اختیاری دارند و برخی دیگر اجباری.

برای مثال قراردادهای آتی نمونه‌ای از ابزارهای مالی هستند که در صورت خرید آن‌ها باید در تاریخ معین به تعهدات خود عمل کنید. در این قرارداد نمی‌توانید تا تاریخ درج شده در قرارداد صبر کنید سپس وضعیت بازار را بسنجید و اگر به نفعتان بود به تعهدات خود عمل کنید. در واقع شما مجبورید بدون توجه به وضعیت بازار به تعهدات خود عمل کنید حتی اگر به ضررتان باشد.

برای رفع این مشکل قراردادی طراحی شد که در آن پایبند بودن به مفاد قرارداد اجباری نبود. یعنی با استفاده از این قرارداد می‌توانید در تاریخ سررسید بازار را از تمامی جهت‌ها بررسی کنید و اگر به نفعتان بود به تعهدات خود عمل کنید. اگر در قرارداد موردی ذکر شده باشد که در صورت عمل به آن دچار ضرر و زیان شوید، می‌توانید تعهدات خود را انجام ندهید.

با بررسی میان ابزارهای مالی موجود می‌توان فهمید که اختیار معامله‌ها از امکانات بیشتری نسبت به سایر ابزارها برخوردارند. داشتن اختیارات بیشتر نسبت به سایر ابزارهای مالی باعث شده که قیمت اختیارها بیشتر از سایر ابزارها باشد.

اختیار معامله از ابزارهای مشتقه به حساب می‌آید. اوراق مشتقه، اوراقی هستند که ارزش خود را از یک دارایی دیگر می‌گیرند. در واقع این اوراق خود ارزش خاصی ندارند و می‌توانند ارزش خود را از سهام، اوراق قرضه، ارز، کالا و. بگیرند.

ساز و کار اختیار معامله

همان‌طور که گفته شد، اختیار معامله یک قرارداد است که بین دو شخص (خریدار و فروشنده) بسته می‌شود. مواردی چون تاریخ سررسید، دارایی مورد معامله، قیمت توافقی باید در قرارداد مشخص شوند. اختیار معامله دارای دو نوع اختیار خرید و اختیار انواع اختیار معامله فروش است.

اختیار خرید (Call Option)

فرض کنید شخصی دارای تعدادی سهم مشخص است. این شخص حدس می‌زند که قیمت این سهم در آینده کاهش پیدا ‌کند. بنابراین تصمیم می‌گیرد که بر روی سهام خود، اختیار خریدی منتشر کند.

در نقطه مقابل آن فرد شما قرار دارید و حدس می‌زنید که قیمت همان سهم در آینده نزدیک افزایش چشم‌گیری پیدا کند اما اکنون پول کافی برای خرید آن سهم ندارید. شما می‌توانید به شخصی که اختیار خرید این سهم را می‌فروشد (دارنده سهم) مراجعه کرده و در ازای پرداخت قیمت قراردادِ اختیار معامله، اختیار خرید این سهم را از فروشنده بگیرید.

با خرید این اختیار، در تاریخ سررسید حق این را دارید که اختیار خرید خود را اعمال کنید یا نکنید. اگر قیمت این سهم در تاریخ سررسید از قیمت توافق شده بین شما و فروشنده بیشتر باشد، شما حق استفاده از اختیار خرید خود را دارید و می‌توانید آن سهم را با قیمت توافق شده خریداری کنید.

اما اگر قیمت سهم مطابق با پیش‌بینی فروشنده تغییر کرده باشد و در تاریخ سررسید قیمت سهم در بازار آزاد پایین‌تر از قیمت توافق شده شما باشد، می‌توانید از اختار خرید خود استفاده نکرده و سهام را به‌طور مستقیم از بازار آزاد با قیمت پایین‌تر خریداری کنید.

در واقع شما با استفاده از این قرارداد اختیار خرید، ریسک معاملات خود را تنها با پرداخت قیمت قرارداد کاهش داده‌اید.

برای این‌که بیشتر با سازوکار اختیار خرید آشنا شویم بیایید این موضوع را با یک مثال ساده عددی بررسی کنیم.

مثال) فرض کنید شما حدس می‌زنید سهمی که الان 3000 تومان می‌ارزد در چند ماهه آینده قیمتش افزایش شدیدی خواهد داشت و ممکن است به 6000 تومان هم برسد.

در مقابل شما شخص دیگر پیش‌بینی می‌کند که بازار بورس چند ماهه آینده اصلاح داشته باشد. در این حالت این شخص اختیار خریدی را منتشر می‌کند و با قیمت 500 تومان به شما می‌فروشد. درواقع شما در ازای پرداخت این 500 تومان (قیمت اختیار خرید) این حق را پیدا می‌کنید که در تاریخ سررسید سهام را به قیمت توافق شده (قیمت توافق شده 4000) بخرید یا نخرید.

نمودار اختیار خرید برای فروشنده و خریدار

به نمودار بالا دقت کنید، اگر شما خریدار اختیار خرید هستید، خط سیاه مربوط به سود و زیان شما است. بیایید بررسی کنیم که این خط در هر نقطه چه چیزی را بیان می‌کند و دلیل رسم آن به این صورت چیست؟

وقتی یک اختیار خرید را از فروشنده می‌خرید، به اندازه قیمتِ خرید اختیار، هزینه می‌کنید. نقطه A که در نمودار رسم شده بیانگر همین موضوع است. مثلا شما اختیار خرید را به قیمت 500 تومان می‌خرید بنابراین نمودار سود و زیان شما از منفی 500 شروع می‌شود. با گذشت زمان و افزایش قیمت سهم به نقطه B یعنی همان قیمت توافقی می‌رسیم. در این قیمت چه از اختیار خرید خود جهت خرید سهم استفاده کنید و چه به‌طور مستقیم از بازار آزاد سهم بخرید فرقی به حال شما نخواهد کرد و شما هنوز هم به اندازه قیمت خرید اختیار خود دچار ضرر می‌شوید.

اگر قیمت به نقطه C برسد، در صورت استفاده از اختیار خود نه سودی به‌دست آورده‌اید و نه ضرری کرده‌اید. در این نقطه تغییرات قیمتی از نقطه B تا C، میزان هزینه‌ای که برای خرید اختیار کرده‌اید (همان 500 تومان اولیه) را پوشش می‌دهد، به این نقطه، نقطه سر‌به‌سر نیز گفته می‌شود. در نقطه سربه‌سر سود و زیان با هم برابر و مساوی با صفر است. بعد از نقطه C در صورت اعمال اختیار خود سود خواهید کرد.

در واقع در این معاملات سود خریدار اختیار نامحدود و زیان او محدود به قیمت خرید اختیار است.

نمودار زرد مربوط به فروشنده اختیار خرید است و سود و زیان او را نشان می‌دهد. سود و زیان فروشنده اختیار دقیقا عکس سود و زیان خریدار آن است.

اختیار فروش (Put Option)

با خرید قرارداد اختیار فروش، این حق را پیدا می‌کنید که در تاریخی مشخص از آینده یک دارایی یا سهام را با قیمت توافق شده بفروشید یا نفروشید.

نمودار اختیار فروش برای خریدار و فروشنده

در این نمودار هم، همانند نمودار قبل، خط سیاه نشان‌دهنده وضعیت سود و زیان خریدار در قیمت‌های مختلف است.

فرض کنید یک موقعیت اختیار فروش روی سهام شرکت ایکس با پرداخت 500 تومان اتخاذ کرده‌اید. در این قرارداد علاوه‌بر قیمت توافقی 3000 تومان، تاریخ سررسید برای 6 ماه دیگر مشخص شده است. اگر بعد از گذشت 6 ماه و در تاریخ سررسید قیمت سهم کمتر از قیمت توافقی یعنی 3000 تومان باشد، کار درست این است که اختیار خود را اعمال کرده و سهم را با قیمت توافقی به فروشنده اختیار بفروشید. در این صورت لزوما سود نخواهید کرد، اما چرا؟

مبلغی که بابت خرید اختیار فروش پرداختیم را به یاد بیاورید، اگر مبلغ بازار سهام مورد نظر از مجموع قیمت توافقی با قیمت اختیار بیشتر باشد، سود می‌کنید. اما اگر بین محدوده C تا B باشد، که در صورت اعمال اختیار، کمتر ضرر خواهید کرد.

اما اگر قیمت سهم در بازار آزاد بیشتر از قیمت توافقی 3000 تومان باشد، کار درست این است که اختیار خود را اعمال نکنید. در این حالت حداکثر زیان شما برابر است با مبلغی که بابت خرید اختیار فروش (500 تومان) پرداخت کرده‌اید.

در چه صورت فروشنده اختیار فروش سود می‌کند؟

اگر قیمت بازار سهم بیشتر از قیمت توافقی بین شما و فروشنده باشد، شما اختیار خود را اعمال نخواهید کرد و فروشنده به اندازه قیمت فروش اختیار فروش به شما سود خواهد کرد.

اما اگر قیمت بازار سهم از قیمت توافقی شما کمتر باشد، شما اختیار را اعمال خواهید کرد. در این صورت فروشنده اختیار مجبور می‌شود که سهام شما را با قیمت توافقی از شما خریداری کند.

درواقع می‌توان گفت که سود فروشنده اختیار فروش محدود است (به اندازه قیمت فروش) اما زیان فروشنده نامحدود است. هر چه قیمت سهم بیشتر کاهش پیدا کند، زیان فروشنده اختیار بیشتر خواهد شد.

قرارداد اختیار معامله می‌تواند روی سهم، سلف، ارز، کالا و. بسته شود. برای پوشش ریسکی که نوسانات قیمت برای دارندگان این دارایی‌ها ایجاد می‌کند دو ابزار اختیار خرید و فروش تبعی در نظر گرفته شده است. این دو اختیار از ابزارهای جذاب معاملاتی هستند که می‌توانند در بالا و پایین شدن بازار به حفظ سرمایه ما کمک کنند.

اختیار خرید تبعی

به‌طور کلی اختیار خرید تبعی، اختیاری است که می‌توانید روی دارایی خود مانند سهم (در صورت وجود) بخرید. براساس این اختیار عرضه کننده (فروشنده، شرکت تولیدی)، ‌اختیارِ خرید مقدار مشخصی از دارایی پایه را به قیمت اعمال در تاریخ سررسید خواهد داشت. منظور از قیمت اعمال، قیمتی است که در قرارداد اختیار معامله برای خرید یا فروش دارایی پایه ثبت شده است. این نوع اختیار خرید در بازار اوراق بهادار ایران کاربرد چندانی ندارد.

اختیار فروش تبعی

دستورالعمل عرضه اوراق اختيار فروش تبعی برای سهام شركت‌های پذيرفته در مرداد ماه 1391 به کارگزاری‌ها ابلاغ شد. به‌طور کلی اختيار فروش تبعی، اختیار معامله‌ای است كه بر اساس آن، اختيار فروش تعداد مشخصی از سهم پايه (سهامی که می‌توانید روی آن اختیار فروش را اخذ کنید) به قیمت تعيين شده (قیمت اعمال) در اطلاعیه‌ای که توسط شرکت منتشر می‌شود (اطلاعیه عرضه) در تاريخ اعمال به خريدار آن داده می‌شود.

فرض کنید تعداد زیادی از سهام یک شرکت را خریداری کرده‌اید اما از نوسانات بازار می‌ترسید. بنابراین می‌توانید با خرید اختیار فروش تبعی روی آن سهم، به‌نوعی از کسب حداقل سود بازار مطمئن شوید. با استفاده از این روش می‌توانید در مواقعی که آینده بازار مشخص نیست، یا زمانی که میزان هیجانات در بازار به حداکثر خود می‌رسد، ریسک از دست دادن کل سرمایه‌اتان را پوشش دهید. به این اوراق، اوراق بیمه سهام نیز گفته می‌شود.

این اوراق معمولا توسط سهامداران عمده حقوقی، شرکت‌های تابعه ناشر، صندوق‌های اختصاصی بازارگردانی و صندوق توسعه بازار سرمایه در راستای پوشش ریسک و حمایت از سرمایه‌گذاران بازار منتشر می‌شوند.

این اوراق قابلیت معامله در بازار ثانویه را ندارند، یعنی شما نمی‌توانید این اوراق را زودتر از سررسید در بازار معامله کنید و به شخص دیگری بفروشید. این اوراق باید تا سررسید نگه‌داری شوند.

اوراق اختیار فروش تبعی همانند سایر سهم‌های موجود در بازار دارای یک نماد معاملاتی هستند. با جستجوی نماد این اوراق در سایت tsetmc می‌توان تابلوی معاملاتی مربوط به این اوراق را مشاهده کرد و از قیمت آن‌ها مطلع شد. برای مثال نماد مربوط به اوراق اختیار فروش تبعی سهم پایه بانک صادرات به صورت هصادر912 است. نمادهای مربوط به اوراق اختیار فروش تبعی معمولا با حرف ه آغاز می‌شوند. عدد 912 نشان می‌دهد که تاریخ سررسید این قرارداد برج 12 سال 99 است. طبق این قرارداد شما مجاز هستید که در تاریخ 99/12/23 سهام وبصادر را به قیمت 3750 ریال بفروشید.

چه موقع اختیار فروش تبعی خود را اعمال کنیم؟

وقتی روی سهام پایه خود یک موقعیت اختیار فروش تبعی اتخاذ می‌کنید در واقع اختیار این را پیدا می‌کنید که سهام خود را در تاریخ سررسید به ناشر اوراق به قیمت توافقی بفروشید یا نفروشید. توجه کنید که برای خرید این اوراق باید حتما اصل سهام را داشته باشید تا اجازه خرید اختیار فروش تبعی توسط کارگزاری به شما داده شود. علاوه‌بر آن تنها به تعداد سهمی که دارید این اوراق تعلق می‌گیرد و نمی‌توانید بیشتر از تعداد دارایی خود اختیار فروش خریداری کنید.

در تاریخ سررسید اگر قیمت سهم شما پایین‌تر از قیمت توافقی در اختیار فروش باشد، می‌توانید سهام خود را با قیمت توافق شده در قرارداد به ناشر آن بفروشید و ناشر یا همان شرکت عرضه کننده اوراق موظف است که سهام شما را خریداری کند.

اما اگر قیمت دارایی پایه ببیشتر از قیمت توافق شده در قرارداد باشد، می‌توانید (حق دارید) اختیار خود را اعمال نکرده و سهم خود را در بازار آزاد به قیمت روز بفروشید.

چرا یک شخص یا نهاد باید سهام را در قیمتی بالاتر از قیمت بازار خریداری کند؟

معمولا شرکت‌ها برای حمایت از قیمت سهام خود و عبور از انواع اختیار معامله وضعیت بد بازار اقدام به انتشار این اوراق می‌کنند. و یا می‌توان گفت با وجود این اوراق افراد اطمینان بیشتری نسبت به سهم پیدا می‌کنند و بیشتر به سمت آن جذب می‌شوند.

از طرف دیگر وقتی خریدارها خیالشان از بابت ریسک معاملات راحت شود، با اعتمادبه‌نفس بیشتری سهم می‌خرند و کم‌تر پیش می‌آید که کارشان به استفاده از حق فروش برسد.

در صورت عدم ایفای تعهد شرکت ناشر در سررسید، چه اتفاقی خواهد افتاد؟

در صورت عدم ایفای تعهدات توسط ناشر در سررسید، خسارتی به شرح زیر به دارندگان اوراق تعلق خواهد گرفت:

مبلغ خسارتی که به ازای هر ورقه به دارندگان تعلق می‌گیرد برابر است با مابه‌التفاوت بین قیمت اعمال اوراق اختیار فروش تبعی با قیمت پایانی سهم در سررسید به‌علاوه با قیمت پایانی سهم در سررسید ضرب در 2 درصد.

این مابه‌التفاوت در صورتی به دارنده اوراق پرداخت می‌شود که قیمت اعمال در سررسید بیشتر از قیمت پایانی سهم پایه در سررسید باشد. اگر قیمت پایانی سهم پایه در سررسید به تشخیص بورس منصفانه نباشد، بورس می‌تواند قیمت پایانی سهم را تعدیل می‌کند و تمامی خسارات بر مبنای قیمت تعدیل شده محاسبه خواهد شد.

اضافه کردن این نکته نیز خالی از لطف نیست که اوراق فروش مورد بحث در بازار سرمایه ایران از نوع اروپایی هستند نه آمریکایی. یعنی فقط در تاریخ سررسید قابل استفاده هستند. همچنین امکان معامله این اوراق وجود ندارد. این اوراق برای خریدار در حکم بیمه‌نامه هستند و او نمی‌تواند حق خود را به دیگری واگذار کند.

نظرات ارزشمند شما

لطفا اگر این مطلب برایتان مفید بود، سوال و یا نظری درباره آن داشتید، در انتهای همین صفحه نظر خود را ثبت بفرمایید.

می‌توانید ویدیوهای بیشتری از تالاربورس را در آپارات (شبکه اشتراک ویدیو) و همچنین کانال یوتیوب تالاربورس مشاهده کنید.