انواع اوراق اختیار معامله

معرفی انواع اوراق بهادار

متداول ترین نوع اوراق بهادار در بازار ایران است. سهام عادی توسط هر شركت منتشر شده و از ارزشی اسمی برخوردار است (در ایران 1000 ریال است). تعداد سهام منتشر شده ی شركت برابر است با سرمایه ثبت شده ی شركت تقسیم بر ارزش اسمی. درنتیجه شركتی با 500 میلیون ریال ارزش اسمی دارای 500 هزار سهم است. شركت های پذیرفته شده در بورس از طریق عرضه ی اولیه سهام خود را به فروش می رسانند.

توجه داشته باشید سرمایه شركت با ارزش آن برابر نیست. سهام داران به نسبت تعداد سهام عادی خود مالك شركت هستند درنتیجه اگر كسی 1 میلیون سهم از ده میلیون سهم شركتی را داشته باشد مالك 10 درصد آن است. در قانون بورس ایران محدودیت هایی در مورد سقف مالكیت شركت توسط افراد حقیقی و حقوقی وجود دارد. همچنین سهام دار به نسبت مالكیت خود در مجمع عمومی شركت دارای حق رای است.

در كشورهای دیگر، شركت می تواند سهام عادی منتشر كرده ولی آن را به فروش نرساند. همچنین شركت قادر به بازخرید سهام خود است. از طرفی رابطه ی مستقیمی بین تعداد سهام منتشره و سرمایه ی ثبت شده شركت وجود ندارد. تمامی این موارد براساس قوانین ایران ممنوع هستند.

سهام ممتاز نوعی سهم است كه از سود مشخصی برخوردار است. به عنوان مثال سهام ممتازی كه دارای سود ده درصد بوده و ارزش آن 1000 ریال است در آخر سال مالی 100 ریال سود دریافت خواهد كرد. همچنین سهام ممتاز از نظر پرداخت سود بر سهام عادی اولویت داشته و پس از پرداخت سود سهام ممتاز، سهام عادی سود دریافت خواهند كرد. معمولا سهام ممتاز در مجمع عمومی شركت دارای حق رای نیست.

شركت های بورسی می توانند به منظور توسعه ی فعالیت های خود افزایش سرمایه دهند. افزایش سرمایه به روش های گوناگونی انجام می شود. یكی از روش های افزایش سرمایه كه به آن افزایش سرمایه از محل آورده ی نقدی گفته می شود، با انتشار حق تقدم انجام می گیرد. در این روش شركت به میزان درصد افزایش سرمایه، گواهینامه ی حق تقدم منتشر می كند و آن ها را به سهام داران خود می دهد.

به عنوان مثال فرض كنید شركتی دارای 1000 سهم است و 50 درصد افزایش سرمایه دهد. در این حالت هر كسی به تعداد نصف سهام خود حق تقدم دریافت می كند. یعنی كسی كه 20 سهم داشته، 10 گواهی حق تقدم دریافت می كند. حال سرمایه گذار با سه انتخاب روبروست: یا در مهلت مقرر به ازای هر حق تقدم مبلغ 1000 ریال به حساب شركت واریز كرده و در افزایش سرمایه، شركت می كند. پس از گذشتن مدتی، حق تقدم انواع اوراق اختیار معامله سهامدار فوق به سهام عادی تبدیل می شود.

در حالت دوم، سهام دار می توان در زمان مشخص شده، گواهی حق تقدم خود را مانند سهام عادی در بازار بورس به فروش برساند. در این صورت وی مبلغ فروش را دریافت می كند و دیگر در افزایش سرمایه، شركت نخواهد داشت و حق تقدم به خریدار منتقل می شود. محدودیت های خرید و فروش حق تقدم با سهام عادی فرق می كند.

در حالت سوم، سهام دار هیچ كاری انجام نداده و خود شركت پس از پایان مهلت قانونی می تواند حق تقدم را به فرد دیگری فروخته و پس از كسر مبلغ مجاز، مانده ی فروش را به سهام دار دهد.

روش دیگر برای افزایش سرمایه، انتشار سهام جایزه است. در این روش شركت اندوخته ی نقدی خود را كه طی سال های گذشته به دست آورده به سرمایه تبدیل می كند و درنتیجه سهامداران نباید مبلغی پرداخت كنند. این روش را افزایش سرمایه از محل مطالبات نیز می گویند. سهام منتشر شده در این حالت سهام جایزه نام دارد.

روشی برای تامین مالی پروژه های شركت است. شركت پس از تدوین برنامه و اخذ انواع اوراق اختیار معامله مجوزهای لازم می تواند اقدام به انتشار و فروش اوراق مشاركت نماید. اوراق مشاركت مانند سهام ممتاز دارای نرخ سود اسمی هستند كه در موعدهای مشخص به خریداران پرداخت می شود.

اوراق مشاركت دارای تاریخ سررسید هستند كه در آن تاریخ مبلغ اولیه ی اوراق مشاركت (مبلغ اسمی مندرج بر روی اوراق مشاركت) به مالك اوراق پرداخت می شود. برخی از اوراق مشاركت از قابلیت تبدیل به سهم در تاریخ سررسید برخوردارند. در كشورهای دیگر اوراق مشاركت در انواع بیشتری منتشر شده و نام آن نیز اوراق قرضه است.

6) مشتقات (Derivatives)

ابزار مشتقه، اوراق بهاداری هستند كه به خودی خود ارزش ذاتی ندارند و ارزش آن ها براساس دارایی اصلی دیگری تعیین می شود. به عبارت دیگر براساس یك دارایی اصلی یا زیربنایی، انواع اوراق اختیار معامله اوراق بهاداری فرعی ایجاد می شود. این اوراق بهادار با وجود آن كه ارزش ذاتی ندارند ولی مانند یك اوراق بهادار مستقل در بورس معامله می شوند. ابزار مشتقه ی بسیار متنوعی در بازارهای بین المللی وجود دارند ولی مهم ترین آن ها در ایران اختیار معامله و قرارداد آتی هستند كه در ادامه به طور خلاصه شرح داده می شوند.

7) اختیار معامله (Option)

اختیار معامله نوعی اوراق بهادار است كه در بازار بورس ایران وجود ندارد. اختیار معامله دو نوع كلی دارد: Call یا اختیار خرید و Put یا اختیار فروش. به طور كلی قراردادهای اختیار دربرگیرنده نوعی حق هستند كه می توان در صورت لزوم از آن ها استفاده كرد. در قرارداد اختیار خرید، خریدار حق خرید اوراق بهاداری را در زمانی مشخص می خرد (اختیار فروش نیز به همین شكل است).

به عنوان مثال فرض كنید فردی حق خرید 1000 سهم شركت X را طی سه ماه آینده در قیمت 120 تومان به قیمت 200 تومان می خرد. طی سه ماه آینده سهم X تغییرات زیادی خواهد كرد. حال فرض كنید در زمان سررسید قیمت سهم افت كرده و 100 تومان باشد درنتیجه اختیار خرید برای خریدار سودی نخواهد داشت زیرا وی می تواند سهم را 120 تومان بخرد. دراینحالت وی 200 تومان (بهای اختیار خرید) را از دست داده است. حال اگر در زمان سررسید قیمت سهام 250 تومان باشد، خریدار می تواند اختیار خود را اعمال كرده و سهم را به قیمت 120 تومان از فروشنده اختیار خرید بخرد و در بازار 250 تومان بفروشد. توجه داشته باشید كه دارنده ی اختیار خرید مختار است كه سهام را بخرد ولی فروشنده ی آن مجبور است كه سهام را بفروشد.

همین داستان در مورد اختیار فروش نیز وجود دارد. از نظر اعمال حق اختیار معاملات به دو دسته اروپایی و آمریكایی تقسیم می شوند. اختیار معاملات اروپایی را فقط می توان در زمان سررسید اعمال كرد ولی در مورد آمریكایی ها طی هر زمانی قبل از سررسید امكان اعمال وجود دارد.

به طور كلی مباحث مرتبط با اختیار معاملات پیچیده تر از سهام عادی بوده و سناریوها و حالات بسیار متعددی را شامل می شود. هدف از چنین ابزاری افزایش نقدشوندگی بازار، پوشش خطر برای معاملات سهام و كاهش هزینه ی سهام داران است. به عنوان مثال فرض كنید شما اختیار فروش 1000 سهم شركت X را در قیمت 200 تومان به قیمت 500 تومان بخرید (قیمت كنونی 220 تومان است). اگر طی سه ماه آینده قیمت سهم به 110 تومان برسد شما می توانید اختیار فروش خود را اعمال كرده و سهم خود را به فروشنده ی اختیار فروش، 200 تومان بفروشید و از بازار 110 تومان بخرید. در چنین حالتی شما در هر سهم 90 تومان سود كرده اید. به عبارت دیگر شما از كاهش قیمت سهم سود كرده اید!

در حالت های پیچیده تر می توان چندین اختیار معامله را تركیب كرد و نوعی استراتژی بوجود آورد (به عنوان مثال حالتی ایجاد كرد كه اگر قیمت سهمی تا سه ماه بعد بین 100 تا 300 تومان بود شما سود كرده و در غیراینصورت فقط مبلغ پرداختی بابت اختیار معامله را از دست دهید).

چنین ابزاری را ابزار مشتقه می گویند زیرا خود ماهیتی مستقل ندارند و برای سایر اوراق بهادار از قبیل سهام عادی، شاخص و قراردادهای آتی تعریف می شوند. بیشترین كاربرد اختیار معامله برای سهام عادی و شاخص است.

8) قرارداد آتی (Future)

قرارداد آتی ابزار مشتقه ی است كه بیشتر برای بازار كالاها، شاخص و ارز كاربرد دارد. در قرارداد آتی دو طرف معامله قرار می گذارند كه در زمانی مشخص (مثلا سه ماه آینده) و با قیمتی معلوم ابزار مورد معامله (كالا یا ابزارهای مالی) را معامله كنند. برخلاف اختیار معامله، در اینجا نوعی تعهد وجود ندارد. معمولا قراردادهای آتی منجر به تحویل فیزیكی كالا نشده و به صورت نقدی تسویه می شوند.

یكی از كاربردهای اصلی قراردادهای آتی پوشش خطر در معاملات دیگر است. فرض كنید شما معامله ای با یك شركت خارجی به ارزش صد میلیون یورو دارید. قرار است پول چهار ماه دیگر پرداخت شود. طی این چهار ماه تغییرات قیمت یورو می تواند برای شما بسیار خطرناك باشد. پس با خرید قرارداد آتی صد میلیون یورو در قیمتی معلوم (مثلا 1350 تومان) برای چهار ماه دیگر شما خود را در برابر تغییرات قیمت یورو مصون كرده و بهتر می توانید برنامه ریزی كنید. البته افراد زیادی نیز به صرف كسب سود از تغییرات قیمت وارد بازار قراردادهای آتی می شوند.

در زمان انجام معاملات قراردادهای آتی شما باید درصدی از مبلغ قرارداد را كه توسط بورس تعیین می شود به عنوان ودیعه نزد بورس بسپارید. قراردادها هر روز تسویه می شوند و درنتیجه اگر تغییرات قیمت به نفع شما باشد ودیعه ی شما افزایش یافته و در غیراین صورت ودیعه ی شما كاهش می یابد. اگر مبلغ ودیعه كمتر از آستانه ای مشخص شود، باید میزان ودیعه را تا حد اولیه افزایش دهید. در هر زمانی قبل از سررسید قرارداد، می توانید با معامله قراردادی در جهت مقابل از بازار خارج شوید (مثلا اگر قرارداد خرید 100 میلیون یورو را برای سه ماه بعد خریده اید می توانید یك ماه بعد با فروش قرارداد خرید صد میلیون یورو، از بازار خارج شوید).

نوعی اوراق قرضه ی اسلامی است كه براساس موازین شرع طراحی شده است. ساختار پرداخت بهره ی اوراق قرضه ی غربی مطابق با موازین شرعی نیست. ناشر اوراق صكوك، گواهی ای را به سرمایه گذاران می فروشد و سپس آن را با قیمتی مشخص دوباره از خریداران اجاره می كند. همچنین فروشنده تعهد می كند در تاریخی مشخص، اوراق را با قیمتی معلوم از خریداران بازخرید كند. ناشر اوراق صكوك باید ارتباطی مشخص و واضح بین بازده و وجه نقد ناشی از فعالیت ها با دارایی خریداری شده ایجاد كند. به عبارت دیگر، تامین مالی باید مبتنی بر دارایی مشهود باشد.

الگوی قیمت گذاری برگ های اختیار معامله اوراق بهادار

مهم ترین وظیفه بورس اوراق بهادار ‘ ایجاد یک بازار کارآ برای قیمت گذاری عادلانه اوراق بهادار می باشد. این وظیفه از طریق خبرگان مالی اعمال می شود. خبرگان مالی اطلاعات مورد نیاز برای قیمت گذاری را بر اساس مدل های قیمت گذاری که بر پایه مفروضات صحیح و مطابق بازار طراحی شده است بدست می آورند. انواع اوراق مالی قابل معامله در بورس اوراق بهادار سهام عادی‘ اوراق قرضه ‘ اختیار معامله اوراق بهادار و قراردادهای آتی می باشد. در این مقاله سه مدل قیمت گذاری اختیار معامله اوراق بهادار شامل مدل توزیع یکنواخت قیمت سهام‘ مدل توزیع دو جمله ای قیمت سهام و مدل توزیع نرمال لگاریتمی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

• اختیار معامله اوراق بهادار
• اوراق قرضه
• بورس اوراق بهادار
• مدل های قیمت گذاری

20.1001.1.10248153.1378.4.13.6.4

عنوان مقاله [English]

The purpuse of this atticle is to intnoduce three different option pricing models, such as:
1) Uniform distribution
2) binomial distribution and
3) log-normal distribution.

الگوی قیمت گذاری برگ های اختیار معامله اوراق بهادار

مهم ترین وظیفه بورس اوراق بهادار ‘ ایجاد یک بازار کارآ برای قیمت گذاری عادلانه اوراق بهادار می باشد. این وظیفه از طریق خبرگان مالی اعمال می شود. خبرگان مالی اطلاعات مورد نیاز برای قیمت گذاری را بر اساس مدل های قیمت گذاری که بر پایه مفروضات صحیح و مطابق بازار طراحی شده است بدست می آورند. انواع اوراق مالی قابل معامله در بورس اوراق بهادار سهام عادی‘ اوراق قرضه ‘ اختیار معامله اوراق بهادار و قراردادهای آتی می باشد. در این مقاله سه مدل قیمت گذاری اختیار معامله اوراق بهادار شامل مدل توزیع یکنواخت قیمت سهام‘ مدل توزیع دو جمله ای قیمت سهام و مدل توزیع نرمال لگاریتمی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

• اختیار معامله اوراق بهادار
• اوراق قرضه
• بورس اوراق بهادار
• مدل های قیمت گذاری

20.1001.1.10248153.1378.4.13.6.4

عنوان مقاله [English]

The purpuse of this atticle is to intnoduce three different option pricing models, such as:
1) Uniform distribution
2) binomial distribution and
3) log-normal distribution.

معرفی انواع اوراق بهادار

در جهان سرمایه داری « بورس » به عنوان یکی از پیشرفته ترین ابزار تکاملی سرمایه به شمار می رود. بورس جایگاه تبدیل داراییهای واقعی به ثروت کاغذی است. زیرا در قبال دارایی واقعی (پول، وجه نقد، آورده غیرنقدی، اموال و . ) که سهامداران جهت خرید سهام ارائه می دهند ورقه ای کاغذی به آنان داده می شود که نماینگر ثروت سهام آنان است.

اگرچه عده ای اعتقادی دارند که بورس و سهم بازی از مقوله قمار نمی باشد عدة زیادی نیز بر این عقیده هستند که چون در این بازی برخی زندگی خودرا فدا خواهند کردعملیات سهم بازی به برد و باخت شبیه است.

لذا بورس از مقوله قمار تلقی می شود و برای این ادعای خود بحران سهام 1929 و سقوط 1999-2000 بازار سهام نیویورک و همچنین سقوط سال 1383 و 1375 بازار سهام تهران از ادله آنان می باشد که بسیاری را به نیستی کشانید. فارغ از اثبات این یا آن نظریه اگر بپذیریم که بورس جایگاه سرمایه و ظرفیت های سرمایه گذاری و تولید یک کشور است حجم عملیات و مجموع سود و بازده سهام باید آینه تمام نمای وضعیت اقتصادی کشور باشد.

معرفی انواع اوراق بهادار

اوراق بهادار در جهان بسیار متنوع هستند و به طور پیوسته ابزار معاملاتی جدیدی ایجاد می گردد. در ایران انواع اوراق بهادار چندان متنوع نیست. البته برنامه هایی برای گسترش انواع اوراق بهادار مورد معامله در بورس وجود دارد.

سهام عادی

سهام ممتاز

سهام جایزه

اوراق مشارکت

قرارداد آتی

منبع

لینک های مفید

1- همان طور که قبلا هم گفتیم، بین ریسک و بازده رابطه مستقیـم وجود دارد، بنابراین اوراق مشارکت، با توجه به اینکه بازدهی تضمین شده دارند و ریسکی را متوجه سرمایه‌گذار نمی‌کنند، بنابراین بازده مورد انتظار آنها هم در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، کمتـر است.

2- سود تضمین‌شده اوراق مشارکت، به صورت علی‌الحساب به دارنده اوراق پرداخت می‌شود، به این معنا که پس از پایان پروژه و در سررسید نهایی، ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را محاسبه کرده و درصورتی که سود قطعی پروژه، بیشتر از سود علی‌الحساب پرداختی به خریداران اوراق باشد باشد، مابه‌التفاوت را به آنها پرداخت نماید. البته، درصورتی که سود قطعی پروژه، از سود علی‌الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه‌التفاوت برعهده ضامن اوراق مشارکت است و ضرر و زیانـی از این بابت، متوجه خریدار این اوراق نیست.

3- سود اوراق مشارکت، معاف از پرداخت مالیات است و این موضوع نیز یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت محسوب می‌شود.

4- اوراق مشارکت، اغلب بی‌نام منتشر شده و فردی که این اوراق را در اختیار دارد، مالک آن شناخته می‌شود، بنابراین باید از اوراق مشارکت نیز همانند اسکناس و بلکه بیشتر از آن، مراقبت کرد. البته، بانک‌ها معمولا این امکان را برای خریداران اوراق مشارکت فراهم می‌کنند که بتوانند اوراق خریداری شده را نزد بانک، به امانت بگذارند تا از مواردی مانند سرقت، آتش‌سوزی و. در امان باشد.

5- سود اوراق مشارکت، در فواصل زمانی تعیین شده (مثلا یک ماهه یا سه ماهه) و ازطریق برگه‌هایی که همراه اوراق مشارکت، به خریدار تحویل می‌شود، به وی پرداخت می‌شود. درصورتی که فرد اوراق مشارکت را نزد خود نگهداری کند، هنگام تحویل برگه‌های دریافت سود به بانک، باید اصل اوراق مشارکت را هم به همراه داشته باشند تا مالکیت فرد بر این اوراق، توسط بانک احراز شود. البته، همان طور که گفته شد، خریدار اوراق مشارکت می‌تواند اوراق خود را نزد بانک به امانت گذارده و با پرداخت کارمزد جزئی، از بانک بخواهد تا سود اوراق را در سررسیدهای تعیین شده، به صورت منظم به حسابش واریز نماید.

6- باتوجه به اینکه طرح‌هایی که برای تأمین مالی آنها، اوراق مشارکت منتشر می‌شود، معمولا طرح‌های زمان‌بر هستند، بنابراین اوراق مشارکت نیز اغلب با سررسیدهای سه تا چهارساله منتشر می‌شوند. اما اگـر خریدار اوراق به هر دلیل، قبل از دوره سررسید به پول خود نیاز پیدا کرد، می‌تواند با مراجعه به یکی از شعب بانکی که اوراق را از آن خریداری کرده، ضمن تحویل اوراق مربوطه به بانک، اصل پول خود را دریافت نماید. طبیعتا سودهای دریافتی تا تاریخ تحویل اوراق به بانک نیز به عنوان سود دوره مشارکت، متعلق به فـرد می‌باشد.

البته معمولا درصورت تسویه زودتر از موعد، بانک‌ها نرخ سود قابل پرداخت به مشتری را اندکی کاهش داده (مثلا از 20 درصد به 19 درصد) و مابه‌التفاوت نرخ جدید با نرخ پرداختی تا آن زمان را، از مشتری دریافت می‌کنند.

قرارداد اختیار معامله
اختیار معامله(به انگلیسی: option) قراردادی است که به خریدار ان حق خرید یا فروش دارایی پایه یا ابزار مالی با یک قیمت اعمال معین و در یک تاریخ خاص را می‌دهد ولی خریدار در اجرای ان تعهد ندارد. فروشنده نزد کار گزاری برای انجام کامل معامله (خرید یا فروش) اگر خریدار خواهان اعمال باشد تعهد می‌دهد. اختیاری که به دارنده ان اجازه می‌دهد که دارایی را به قیمت مشخص خریداری کند اختیار خرید نامیده می‌شود. اختیاری که به دارنده ان اجازه می‌دهد که دارایی را به قیمت مشخص به فروش برساند اختیار فروش نامیده می‌شود. هر دو نوع اختیار فوق به طور رایج معامله می‌شود اما برای وضوح اغلب اختیار خرید مورد بحث قرار گرفته است. فروشنده ممکن هست اختیار خرید را برای یک خریدار به عنوان بخشی از یک معامله دیگر از جمله به عنوان انتشار سهام یا به عنوان بخشی از طرح انگیزش کارکنان عطا نماید در غیر این صورت خریدار باید یک صرف را به فروشنده برای اختیار بپردازد. اختیار خرید به طور معمول باید هنگامی که قیمت اعمال شده (توافق شده) کمتر از ارزش بازار دارایی پایه در زمان سررسید است اعمال شود اختیار فروش به طور معمول باید هنگامی که قیمت اعمال شده (توافق شده) بیشتر از ارزش بازار دارایی پایه در زمان سررسید است اعمال شود. هنگامی که یک اختیار معامله اعمال می‌شود هزینه خریدار برای کسب دارایی برابر است با قیمت اعمال به اضافه قیمت اختیار خرید و هنگامی که تاریخ سررسید یک معامله می‌رسد و معامله صورت نمی‌گیرد خریدار باید مبلغ زیان را به فروشنده بدهد. در بسیاری از حالات همین حق اختیار درآمد فروشنده هست و از دست دادن سرمایه برای خریدار هست. دارنده یک اختیار ممکن است ان را به یک شخص سوم بفروشد این کار در یک معامله در خارج از بورس یا در بورس اختیار معامله انجام می‌گیرد.

محتویات
۱ تاریخچه
۲ بررسی ارزشگذاری
۳ قراردادهای ویژه
۴ تعداد و نوع معامله
۵ انواع معاملات اختیار
۵.۱ روشهای اختیار معامله
۵.۲ مدلهای ارزشگذاری
تاریخچه
قرارداد اختیار معامله از قرنها پیش شناخته شده است. بورس اختیار معامله شیکاگو در سال ۱۹۷۳تاسیس شد و با راه اندازی نظامی که از فرم استاندارد استفاده می‌کرد فعالیتهای تجاری و علاقمندی آکادمیک به این موضوع از این تاریخ شروع شد. امروزه بسیاری از اختیار معامله در فرمهای استاندارد ایجاد شده است و در بورس‌های اختیار نظام یافته معامله انجام می‌شود.

بررسی ارزشگذاری
ارزشگذاری اختیار در حال حاضر موضوع تحقیقات امور مالی علمی و عملی است. اساساً ارزش اختیار معامله به ۲ بخش تقسیم شده است:

اولین بخش ارزش ذاتی است که تفاوت بین ارزش بازار دارایی و قیمت اعمال دارایی است.
دومین بخش ارزش زمانی است که به فاکتورهای زیادی بستگی دارد (متغیرهای زیاد و ارتباط غیر خطی) و بازتاب ارزش مورد انتظار تنزیل شده در زمانهای مختلف سررسید است.
اگرچه ارزشگذاری اختیار معامله حداقل از قرن نوزدهم مورد مطالعه قرار گرفته است اما در رویکرد معاصر از سال۱۹۷۳ از طریق مدل بلک-شولز ارزشگذاری می‌شود.

قراردادهای ویژه
یک اختیار معامله قراردادی است بین دو طرف معامله با یک دوره زمانی خاص و در یک جدول زمانبندی شده. قراردادهای اختیار معامله ممکن است به طور کامل پیچیده باشند. به هر حال در کمترین حالت آنها معمولاً شامل موارد زیر می‌باشند: هنگامی که دارنده اختیار حق خرید دارایی را دارد اختیار خرید(call option)اگر اختیار فروش داشته باشد(put option) نامیده می‌شود.

تعداد و نوع معامله
قیمت اعمال: قیمتی است که معامله دارایی پایه بر اساس ان اعمال می‌شود.
تاریخ سررسید: آخرین تاریخی که اختیار معامله می‌تواند انجام شود.
شرایط تسویه: برای مثال ایا دارنده اختیار باید دارایی واقعی را در زمان اعمال تحویل دهد یا معادل وجه نقد پرداخت کند.
انواع معاملات اختیار
با توجه به نوع حقوق اختیار

اختیار خرید
اختیار فروش
با توجه به دارایی پایه

اختیار معامله اوراق قرضه
اختیار معامله اتی
اختیار معامله شاخص
اختیار معامله کالا
اختیار معامله ارز
با توجه به بازارهای معاملاتی

اختیار قابل معامله در بورس: یک نوع از اوراق مشتقه قابل معامله در بورس هستند اختیارهای قابل معامله در بورس دارای قراردادهای استاندارد شده هستند و چون قراردادها استاندارد هستند مدلهای قیمت گذاری در دسترس هستند.
اختیارهای قابل معامله در بورس شامل:
اختیار معامله سهام
اختیار معامله اوراق قرضه
اختیار معامله نرخ بهره
اختیار معامله شاخص بازار سهام و
اختیار معامله قراردادهای اتی هستند.
اختیار معامله در بازار خارج از بورس: بین دو شرکت یا بخش خصوصی انجام می‌گیرد و در بورس انجام نمی‌شود. شرایط این معاملات نا محدود هست و ممکن است به طور شخصی با توجه به نیاز هر نوع کسب و کار طراحی شده باشد. ااختیار معامله‌های رایج قابل معامله در بازار خارج از بورس

اختیار معامله نرخ بهره
اختیار معامله نرخ ارز
اختیار معامله سواپ
دیگر نمونه‌های اختیار معامله یکی دیگر از نمونه‌های مهم اختیار معامله (به ویژه در ایالت متحده آمریکا) اختیار معامله سهام برای کارمندان که توسط شرکت به عنوان یک شکل از ایجاد انگیزه تعلق می‌گیرد. بسیاری دیگر از انواع اختیار در بسیاری از قراردادهای مالی وجود دارد به عنوان مثال اختیار معامله املاک واقعی. به هر حال بسیاری از اصول ارزشیابی و مدیریت ریسک در تمام اختیارهای مالی وجود دارد. دو نمونه اختیار معامله وجود دارد: اختیار معامله با پشتوانه و بدون پشتوانه

روشهای اختیار معامله
قواعد نامگذاری برای کمک به شناسایی خواص مشترک انواع مختلف اختیار معامله کاربرد دارد که شامل:

اختیار معامله اروپایی: اختیار معامله فقط در تاریخ سررسید امکان اعمال وجود دارد.
اختیار معامله آمریکایی: اختیار معامله ممکن است در روزهای قبل از سررسید معامله شود (امکان اعمال قبل از سررسید وجود دارد)
اختیار معامله برمودا: اختیار معامله ممکن است در تاریخ‌های مشخص شده از قبل و یا قبل از سررسید اعمال شود. (ترکیبی از آمریکایی و اروپایی)
اختیار معامله آسیایی
اختیار معامله بلامانع: اختیار معامله با ویژگیهای عمومی که موقعی می‌تواند اعمال شود که قیمت اوراق بهادار پایه از سطح خاصی بگذرد
اختیار معامله نامتعارف : هر یک از طبقه‌های بزرگ از اختیار معامله که ممکن است شامل ساختارهای پیچیده مالی باشد.
مدلهای ارزشگذاری
ارزش یک اختیار معامله را می‌توان با استفاده از انواع تکنیک‌های کمی بر اساس مفهوم ریسک قیمت گذاری و محاسبات تصادفی تخمین زد. ابتدایی‌ترین مدل مدل بلک-شولز است. در مدلهای پیچیده‌تر از مدل نوسانات استفاده می‌شود. این مدل‌ها با استفاده از تکنیک‌های عددی اجرا می‌شود. به طور کلی مدلهای ارزشیابی اختیار استاندارد بستگی به فاکتورهای زیر دارد:

اصطلاح صکوک برگرفته از واژه عربی صک به معنای چک، نوشته بدهکار، سفته و قبض بدهی است و به طور معمول، به عنوان اوراق قرضه اسلامی تعریف می‌شود.

تمایزی که میان این دو تعریف از صکوک وجود دارد، اساسی و مهم است، چرا که با تاکید بر این تفاوت، هدف از به کارگیری صکوک به عنوان ابزاری جدید در بانکداری اسلامی، تقلید از اوراق قرضه مبتنی بر بهره در بانکداری معمول نیست، بلکه ایجاد ابزاری ابتکاری است که منطبق بر قوانین شریعت اسلام باشد.

صکوک به عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف می‌شود که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌تواند براساس فعالیت‌های سفته بازی و سوداگرانه و در واقع فعالیت‌هایی که بدون خلق ارزش و کار صورت می‌گیرند، سودآوری داشته باشد.

اوراق بهادار صکوک منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی شرکت‌های خاص جذب می‌کنند.

استفاده از لفظ صکوک جهت ابزارهای مالی اسلامی برای نخستین بار در سال 2002 در جلسه فقهی بانک توسعه اسلامی پیشنهاد شد. بعد از آن سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی اقدام به معرفی انواع صکوک نمود که عبارتند از:

1.صکوک مالکیت دارایی‌هایی که در آینده ساخته می‌شود
2.صکوک مالکیت منافع دارایی‌های موجود
3.صکوک مالکیت منافع دارایی‌‌هایی که در آینده ساخته می‌شود
4.صکوک صلم
5.صکوک استصناع
6.صکوک مرابحه
7.صکوک مشارکت
8.صکوک مضاربه
9.صکوک نماینده سرمایه‌گذاری
10.صکوک مزارعه
11.صکوک مساقات
12.صکوک ارائه خدمات
13.صکوک حق‌الامتیاز

از بین صکوک بالا تنها استفاده از صکوک اجاره، سلم و استصناع و تا حدی صکوک مشارکت، مرابحه و مضاربه معمول است.

در یک تقسیم بندی دیگر می‌توان صکوک را به دو گروه ابزار حقوق صاحبان سهام و ابزار بدهی تقسیم نمود.

صکوک اجاره، سلم، استصناع و مرابحه زیر مجموعه ابزار بدهی و صکوک مشارکت و مضاربه زیر مجموعه ابزار حقوق صاحبان سهام قرار می‌گیرند.

یکی از مهمترین انواع صکوک معرفی شده صکوک اجاره می‌باشد. صکوک اجاره در حقیقت اوراق بهاداری است که دارنده آن بصورت مشاع، مالک بخشی از دارایی است که منافع آن بر اساس قرارداد اجاره به مصرف‌کننده یا بانی واگذار شده است.

جهت انتشار اوراق اجاره وجود حداقل سه نهاد مالی ضروری می‌باشد که عبارتند از بانی، واسط و امین.

•بانی: شخصی حقوقی است که صکوک اجاره با هدف تأمین مالی آن را منتشر می‌شود و می‌تواند اقدام به اجاره‌ نمودن دارایی مبنای انتشار صکوک اجاره از واسط به نمایندگی از سرمایه‌گذاران نماید.

• واسط: نهاد مالی است که صرفاً به منظور نقل و انتقال دارایی به وکالت از دارندگان صکوک اجاره و انتشار صکوک اجاره تشکیل می‌شود.

• امین: نیز شخص حقوقی است که به نمایندگی از سرمایه‌گذاران و به منظور حفظ منافع آنان در چارچوب ضوابط اجرایی انتشار صکوک اجاره مسئولیت نظارت برکل فرآیند عملیاتی صکوک اجاره را بر عهده دارد.

ریسک اوراق صکوک

ریسک مربوط به اوراق صکوک را به طریق مختلفی می‌توان دسته‌بندی کرد. مهمترین ریسک‌هایی که دارندگان اوراق صکوک با آن مواجه هستند را می‌توان به صورت زیر بیان کرد:
1.ریسک از بین رفتن دارایی‌ها
2.ریسک نرخ سود
3.ریسک کاهش قیمت دارایی

مزایای اوراق صکوک

برخی از مزایای انتشار اوراق صکوک را می‌توان به شرح زیر بیان نمود:
1- صکوک نقدینگی بانی را افزایش می ‌دهد

2- دارایی‌هایی که نقدینگی پایینی دارند و یا غیر‌نقد هستند از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می شود.

3- با اینکه قسمتی از دارایی‌ها از شرکت بانی جدا می‌شود اما با این حال باز هم بانی می‌تواند از دارایی‌ها استفاده کند.

4- از آنجا که صکوک با پشتوانه‌ی دارایی‌منتشر می‌شود لذا دارای ریسک کمتر است و هزینه‌ی تأمین مالی را نیز کاهش می‌دهد.یک راه دیگر کاهش هزینه‌ی تأمین مالی استفاده از افزایش اعتبار است.

5- صکوک با فراهم کردن امکان تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار به توسعه‌ی بازار سرمایه کمک می‌کند.

6- چنانچه برای دادوستد اوراق صکوک یک بازار ثانویه فراهم می‌شود، آنگاه قابلیت نقدشوندگی این اوراق هم افزایش می‌‌یابد.
تفاوت اساسی صکوک با اوراق قرضه مرسوم در بازارهای مالی

اوراق مشتقه چیست؟ | آشنایی با انواع اوراق مشتقه در بازار بورس

اوراق مشتقه از مهم‌ترین ابزارهای کاهش ریسک معامله در بازارهای مالی هستند. معامله‌گرانی که در بازارهای مالی مانند بورس، فارکس، طلا، نفت، کالا و …. فعالیت می‌کنند، به کمک این اوراق می‌توانند سطح امن‌تری از معامله را تجربه کنند. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک به بررسی اوراق مشتقه و انواع آن می‌پردازیم.

فهرست مطالب

اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار نوعی ابزار مالی دارای ارزش است که قابلیت نقل و انتقال و تبدیل به پول نقد را دارد. این اوراق در واقع ضامن حقوق مالی قابل انتقال به مالک آن است و دارنده قانونی را مشخص می‌کند. سازمانی که این اوراق بهادار را صادر می‌کند به عنوان نهاد توزیع کننده آن نیز شناخته می‌شود. اکثر کارگزاری‌ها با این نهاد در ارتباط بوده و اوراق‌های مختلف را برای متقاضیان خریداری می‌کنند.

اوراق بهادار در بازار سرمایه به سه بخش اوراق بدهی (Debt Securities)، اوراق مشتقه (Derivative Securities)، اوراق حقوق صاحبان سهام (Equity Securities) تقسیم می‌شود. در ادامه با اوراق مشتقه به عنوان یکی از مهم‌ترین انواع اوراق بهادار آشنا می‌شویم.

اوراق مشتقه چیست؟

اوراق مشتقه یکی از انواع اوراق بهادار است که ارزش خود را از دارایی پایه یا گروهی از دارایی‌ها مانند محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی، سکه و… می‌گیرد و ارزش آن از ارزش دارایی‌هایی که در قرارداد ذکر شده، مشتق می‌شود. این اوراق از ابزارهای مالی مرتبط با مدیریت ریسک هستند که قیمت آن‌ها تنها بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین نمی‌شود بلکه به دارایی پشتوانه آن‌ها نیز بستگی دارد.

اوراق مشتقه در بازار بورس یا در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می‌شوند. اوراق مشتقه خارج از بورس قانون‌گذاری نشده‌اند و بخش بزرگ‌تری از مشتقه‌ها را تشکیل می‌دهند. درحالی‌که مشتقه‌های معامله شده در بازار بورس استانداردسازی شده و بر اساس قانون معامله می‌شوند.

هدف از ایجاد اوراق مشتقه در بازارهای مالی چیست؟

اواراق مشتقه با دو هدف زیر وارد بازارهای مالی می شود:

پوشش ریسک مالی: یکی از مهم‌ترین اهداف ایجاد اوراق مشتقه در بازارهای مالی، کنترل ریسک مالی در معاملات است. معامله گرانی که پیش‌بینی کاهش یا افزایش قیمت را در بازار دارند، به کمک این اوراق می‌توانند ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند و در موقعیت‌های مختلف عملکرد مناسبی داشته باشند.

ایجاد تنوع: یکی دیگر از اهداف وجود اوراق مشتقه، ایجاد تنوع در دارایی‌های سرمایه‌گذاری است. سرمایه‌گذاران و معامله گران در بازارهای مالی می‌توانند با ترکیب این اوراق با سایر دارایی‌ها، استراتژی‌های معاملاتی مختلفی را اتخاذ کنند و ریسک پرتفوی سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند. به طور کلی اوراق و ابزار مشتقه به معامله گران کمک می‌کنند تا در روندهای صعودی و نزولی بازار، موقعیت مناسبی اتخاذ کنند.

تاریخچه اوراق مشتقه در جهان

در گذشته، افراد برای فروش دارایی‌ها و محصولات خود و همچنین تأمین نیازهای اساسی زندگی، قراردادهایی را به صورت خصوصی تنظیم می‌کردند که ماهیت فیزیکی نداشت. این توافق نامه‌ها مبتنی بر تحویل یک کالا یا دارایی در زمان آینده و پرداخت هزینه آن در زمان حال بود.

در سال ١٨۴٨ در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات و انجام معاملات خود،به بازار نیاز داشتند. این احساس نیاز، کشاورزان و خریداران را ملزم به پایه ریزی نوعی قرارداد تعهدی کرد. بر اساس این قرارداد کشاورزان متعهد شدند که محصولات خود را در تاریخ مشخص (تاریخ تحویل کالا) و با قیمت توافق شده بفروشند. بعدها در سال 1973 اولین بازار رسمی که ابزارهای مشتقه در آن به کار گرفته می‌شد، در شیکاگو شکل گرفت.

از آن تاریخ به بعد، اوراق و ابزارهای مشتقه در سایر بازارها مورد استفاده قرار گرفتند. به طوری که بازارهای بورس کالای شیکاگو، بورس کالای نیویورک و بورس اختیار معامله شیکاگو، به برترین و پیشتازترین بازارهای مشتقه جهان تبدیل شدند. آنجا بود که اوراق قرضه و اوراق شاخص بورس به عنوان اوراق و ابزارهای مشتقه مالی شناخته شدند و مورد معامله قرار گرفتند.

تاریخچه اوراق مشتقه در ایران

اگرچه سابقه استفاده از اوراق مشتقه در جهان به چند قرن پیش برمی‌گردد، اما این معاملات در ایران قدمت چندانی ندارند. در واقع، در سال 1387، هم‌زمان با شروع کار بورس در ایران، بورس کالا، اوراق مشتقه روی کار آمدند. بسیاری از کارشناسان مالی بر این باورند که برای رشد اقتصادی باید تمرکز بیشتری بر روی اوراق مشتقه داشت.

نحوه معامله اوراق مشتقه چگونه است؟

1. مشتقاتی که در خارج از بازار بورس معامله شده و شرایط آن به صورت خصوصی و بر اساس خواسته‌های طرفین تعیین می‌شود.
2. معامله مشتقاتی که بر اساس استانداردها و قوانین بازار بورس انجام می‌شود. طبیعتاً انجام این نوع معامله از ریسک کمتری برخوردار است.

مزایا اوراق مشتقه چیست؟

استفاده از اوراق و ابزارهای مشتقه مزایای قابل توجهی دارد. از بازارهای مالی جهان به‌صورت گسترده استفاده می‌شود که در ادامه با برخی از مهم‌ترین مزایا اوراق مشتقه آشنا می‌شویم:

افزایش معاملات

استفاده از این اوراق موجب می‌شود تا سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بتوانند معاملات بیشتری را در بازارهای مالی انجام دهند. در برخی از موارد قیمت اوراق مشتقه نسبت به دارایی پایه کم‌تر است و همین سبب می‌شود تقاضا برای این اوراق بیشتر شود. در نتیجه میزان معاملات بازار نیز با افزایش همراه خواهد بود.

کاهش ریسک

یکی از مهم‌ترین مزایای اوراق و ابزارهای مشتقه کاهش ریسک است. در قراردادهای مشتقه، خریدار و فروشنده با آگاهی کامل و انجام بررسی‌های لازم و همچنین پیش‌بینی افزایش یا کاهش قیمت، اقدام به انجام معامله می‌کنند. همین کار سبب می‌شود از تحمل شوک‌های ناشی از نوسانات قیمت در امان بمانند.

نقدینگی بالا

هنگامی که نقدینگی در یک بازار بالا باشد، سرمایه‌گذاران می‌توانند دارایی خود را هر موقع اراده کنند، به پول نقد تبدیل کرده و آن را از معامله خارج کنند. بازار اوراق مشتقه به دلیل اینکه هزینه مبادلات پایین‌تری نسبت به بازار بورس و دیگر بازارها دارند، معامله در آن با سرعت بیشتری انجام می‌شود و همین سبب جاری شدن نقدینگی می‌شود. بنابراین، معامله گرانی که خواستار سرمایه‌گذاری در بازارهایی با نقدینگی بالا هستند، بازار اوراق مشتقه را انتخاب می‌کنند.

تعیین قیمت کالا

یکی انواع اوراق اختیار معامله دیگر از مزیت‌های اوراق مشتقه تعیین قیمت کالا است. قیمت تقریبی کالا و دارایی‌ها را می‌توان از طریق قیمت معاملات آتی مبتنی بر آن کالا، به دست آورد.

شاید این مقاله نیز برای شما مفید باشد. اتصال ترازو به نرم‌ افزار حسابداری | ارتباط دوسویه ترازوها و حسابداری فروشگاهی

کسب سود از نوسانات بازار

به کمک قرارداد اختیار معامله که یکی از انواع اوراق و ابزار مشتقه محسوب می‌شود، می‌توان بدون در اختیار داشتن سهام یا دارایی، از نوسانات قیمتی در بازار بهره برد.

معایب اوراق مشتقه چیست؟

اوراق و ابزارهای مشتقه در کنار مزایایی که دارند با معایبی نیز همراه هستند در ادامه با این معایب آشنا می‌شویم:

پیچیدگی معاملات مشتقه

با گذر زمان و افزایش تنوع در بازارهای مالی، معاملات اوراق مشتقه پیچیده و مشکل می‌شود به طوری که معامله گران برای استفاده از آن‌ها به ابزارهای ریاضی پیشرفته نیاز پیدا می‌کنند. از طرفی این پیچیدگی سبب می‌شود تا افراد کمی بتوانند از نحوه معامله آن‌ها سر دربیاورند.

افزایش معاملات پی در پی

اگرچه اوراق و ابزارهای مشتقه در ابتدا با هدف کاهش ریسک ایجاد شدند، اما در حال حاضر اکثر معاملات مربوط به مشتقه با انگیزه خرید و فروش‌های پی در پی یا به اصطلاح بورس بازی برای کسب سود بیشتر انجام می‌شود. این پدیده در طول زمان موجب آسیب به بازارهای مالی می‌شود.

آشنایی با انواع اوراق مشتقه

اوراق مشتقه به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. در ادامه با هر یک آشنا می‌شویم:

1) قراردادهای آتی

قراردادهای آتی (Futures Contract) یکی از انواع ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی است که در آن فروشنده تعهد می‌کند در زمان مشخص مقدار معینی از یک کالا را به قیمت مشخص به خریدار بفروشد. خریدار نیز متعهد می‌شود این کالای را در زمان مشخص خریداری کند.

مبلغ قرارداد آتی در تاریخ سررسید، تسویه می‌شود. با توجه به اینکه قراردادهای آتی ماهیت تعهدی دارند، هزینه‌ای تحت عنوان وجه تضمین از خریدار و فروشنده دریافت می‌شود به صورت روزانه تغییر می‌کند. معمولاً قراردادهای آتی به تحول فیزیکی کالا منجر نمی‌شوند و قبل از تاریخ سررسید، توسط سرمایه‌گذار به فروش می‌رسند. در بورس کالای ایران، معامله زعفران، پسته و زیره سبز بر اساس قرارداد آتی انجام می‌شود.

2) قراردادهای اختیار معامله

قرارداد اختیار معامله (option contract)، قراردادی دو طرفه بین خریدار و فروشنده است که در آن حق خرید یا فروش دارایی با قیمت از پیش از تعیین شده وجود دارد. این نوع قرارداد به دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش، تقسیم می‌شود. در واقع در این نوع قرارداد خریدار در ازای پرداخت مبلغ مشخصی، حق خرید یا فروش دارایی یا سهام ثبت شده در قرارداد را در زمان مشخص شده به دست می‌آورد. فروشنده نیز می‌بایست تا قبل از تاریخ مشخص شده در قرارداد، هر زمانی که خریدار قصد معامله داشت، به تعهدات خود عمل کرده و دارایی را با همان قیمت توافق شده معامله کند.

3) پیمان‌های آتی

پیمان آتی (Forward Contract) در واقع همان قرارداد آتی است با این تفاوت که در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می‌شود. در پیمان‌های آتی دو طرف یک معامله (خریدار و فروشنده) بر سر زمان تحویل یک دارایی با قیمت مشخص به توافق می‌رسند.

چگونه وارد بازار مشتقه بورس تهران شویم؟

بازار بورس کالای ایران مکانی است که در آن امکان عقد قراردادهای مشتقه برای معامله گران فراهم است. برای ورود به بازار بورس و انجام معامله در آن باید مراحل زیر طی شود:

1.دریافت کد بورسی

اولین قدم برای ورود به بازار بورس کالای تهران، ثبت نام در سامانه سجام «sejam.ir» است. بعد از ثبت نام و احراز هویت در این سامانه می بایست به یکی از کارگزاری های معتبر مراجعه کنید و حساب بورس کالا خود را فعال کنید.

2.افتتاح حساب بانکی عملیاتی

برای استفاده از اوراق و ابزار مشتقه در بورس کالای تهران، باید در یکی از بانک‌های مورد تأیید بورس کالا (ملت، سامان، رفاه) حساب بانکی داشته باشید.

3.ثبت سفارش

بعد از فعال‌شدن حساب کاربری شما در بورس کالا تهران، می‌توانید نسبت به انجام معامله و ثبت سفارش اقدام کنید. اما بهتر است قبل از انجام معامله با کسب آموزش‌های کاربردی دانش خود را در این زمینه افزایش دهید.

آیا همه افراد می‌توانند از ابزار مشتقه استفاده کنند؟

همان‌طور که گفته شد برای استفاده از ابزارهای مشتقه و قراردادهای آتی، داشتن کد بورسی الزامی است. اما نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که افرادی که با نحوه انجام معاملات بورس کالا آشنایی ندارند، نمی‌توانند از بازار سود کسب کنند. بازار اوراق و قراردادهای مشتقه، بسیار پیچیده‌تر از معاملات بورس اوراق بهادار است از این رو تنها افرادی می‌توانند از ابزار مشتقه استفاده کنند و از این معاملات سود کسب کنند که با روانشناسی بازار آشنا باشند.

سخن آخر

در این مقاله با اوراق و ابزارهای مشتقه و انواع آن آشنا شدیم. اگر چه این اوراق با هدف کاهش ریسک ایجاد شده‌اند اما ورود بدون آشنایی به این معاملات می‌تواند خطرناک باشد. برای اینکه معاملات مشتقه، برای شما منجر به سود شود، باید با آموزش و آگاهی کافی، وارد این بازار شوید.