حجم مبنا در بورس

که در آن، پارامترها به صورت زیر هستند:

چند‌و‌چون حجم مبنا در معاملات بازار سرمایه

حجم مبنا قاعده‌ای است که در سال ۱۳۸۲ و در جهت جلوگیری از ضرر بیش‌ازحد سرمایه‌گذاران ناآشنا با ماهیت بازار اعمال شد. بر اساس قاعده حجم مبنا، درصورتی‌که تعداد سهام معامله‌شده، از حجم مبنای تعیین‌شده بیشتر باشد، قیمت پایانی معادل با میانگین وزنی قیمت‌های روز جاری خواهد بود و در غیر ‌این ‌صورت، تغییر قیمت پایانی متناسب با نسبت حجم سهام معامله‌شده به حجم مبنا از میانگین وزنی قیمت‌های معاملات روز جاری تبعیت خواهد کرد. منطق حجم مبنا، جلوگیری از اثرگذاری تغییر قیمت ناشی از معاملات با حجم بسیار کم بر قیمت پایانی سهام است. به‌عبارت‌دیگر، درصورتی‌که قیمت پایانی سهام بر اساس معاملات با حجم بالا به دست آمده باشد، می‌توان آن را معیار مناسبی از ارزش بازار سهم مربوطه دانست؛ در غیر این صورت اگر حجم معاملات سهام ناچیز بوده باشد، میانگین موزون قیمت معاملات انجام‌شده نمی‌تواند انعکاس مناسبی از خرد جمعی بازار باشد و ازآنجاکه قیمت پایانی سهام در شاخص بورس منعکس می‌شود، این امر سبب می‌شود که تغییرات شاخص منعکس‌کننده روند واقعی بازار نباشد و لذا در این حالت اعمال حجم مبنا سبب اصلاح قیمت پایانی و شاخص بورس می‌شود.
با وجود مزیت‌هایی که حجم مبنا دارد، عده‌ای از منتقدان آن استدلال می‌کنند که وجود هر عاملی که موجب جلوگیری از تطابق سریع قیمت سهام و ارزش ذاتی آن شود، به معنی ممانعت از تغییر قیمت سهام در پی انتشار اطلاعات جدید بوده و کارایی بازار را با مشکل مواجه می‌کند. این در حالی است که حجم مبنا از انعکاس اطلاعات در قیمت سهام جلوگیری نمی‌‎کند. بلکه اتفاقاً منطق حجم مبنا این است که در شرایطی که معامله‌کنندگان یک سهم، تعداد بسیار کمی هستند، بنابراین احتمالاً اطلاعات جدیدِ قابل‌توجهی در بازار منتشر نشده است یا اینکه بخش عمده بازار، اطلاعات جدید را حائز اهمیت در تعیین قیمت سهام ندانسته است و این حقیقت در حجم اندک معاملات منعکس شده است. ازاین‌رو تغییر قیمت ناشی از حجم اندک معاملات، مورد تأیید قاطبه بازار نیست و نباید این تغییر به‌طور کامل در قیمت پایانی سهام منعکس شود. در حالتی هم که حجم معاملات به میزان کافی باشد، حجم مبنا هیچ‌گونه اثری بر قیمت پایانی نخواهد داشت و میانگین موزون قیمت معاملات انجام‌شده در طول روز معاملاتی، دقیقاً معادل قیمت پایانی خواهد شد.
سوءتفاهم دیگری که در مورد حجم مبنا وجود دارد این است که برخی منتقدان حجم مبنا را به‌عنوان محدودیتی برای تعیین قیمت در بازار و مانعی بر سر راه سرمایه‌گذاران برای معامله سهم می‌دانند. اما باید توجه داشت که سرمایه‌گذار مختار است با هر قیمتی که از نظر او منعکس‌کننده ارزش ذاتی سهم است، اقدام به معامله کند اما اینکه قیمت معامله او، مبنای تعیین قیمت پایانی و در نتیجه محاسبه عدد شاخص باشد در صورتی پذیرفتنی است که بخش قابل قبولی از فعالان بازار نیز آن را از طریق انجام معامله، تأیید کرده باشند که این همان منطق حجم مبنا است.
دسته‌ای دیگر از منتقدان نیز، اگرچه وجود حجم مبنا را مفید می‌دانند اما معتقدند که اعمال حجم مبنا، در واکنش به ریسک‌های ناپایدار و یک اضطرار بوده، درحالی‌که به‌صورت دائمی بر قیمت پایانی در بازار اعمال می‌شود و ازاین‌رو خواستار عدم استفاده از حجم مبنا هستند. حتی اگر اعمال حجم مبنا بر قیمت پایانی سهام را امری موقتی و راهکار اصلاحی اضطراری بدانیم، در پاسخ به این دسته از منتقدان باید گفت که در صورت نبود اضطرار مورد اتلاق قرار گرفته، حجم مبنا به‌خودی‌خود بی‌اثر می‌شود. به‌عبارت‌دیگر همان‌طور که گفته شد، حجم مبنا در حالتی که معاملات سهام از عمق کافی برخوردار باشد، اثری بر قیمت پایانی سهام ندارد.
اکثر بورس‌های اوراق بهادار کشورهای دارای اقتصاد پیشرفته، اگرچه حجم مبنا وجود ندارد اما منطق مستتر و منشأ ایجاد حجم مبنا مطرح بوده است. به این معنی که در بورس‌های مذکور این اعتقاد وجود دارد که قیمت به‌دست‌آمده از معاملاتی که دارای عمق مناسب نیستند، انعکاس درستی از نظر تمامی فعالان بازار نیست و نمی‌تواند معیار مناسبی برای انتشار به بازار باشد. ازاین‌رو برای سهامی که نقدشوندگی کافی و حجم معاملات قابل قبولی ندارند از حراج تک قیمتی استفاده می‌شود. به این صورت که در طول یک روز معاملاتی، یک یا چند حراج در ساعات مشخصی انجام شده و قیمت به‌دست‌آمده از حراج مذکور مبنای تعیین قیمت پایانی سهام خواهد بود. این امر ازیک‌طرف سبب جلوگیری از دست‌کاری بازار شده و از طرف دیگر باعث بهبود کشف قیمت سهم در بازار می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که منطق اعمال حجم مبنا در بورس‌های دیگر وجود داشته اما روش به کار گرفته‌شده برای رسیدن به این هدف متفاوت است و ازاین‌رو نمی‌توان ادعا کرد که حجم مبنا به‌کلی بی مبناست!

حجم مبنا در بورس چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

حجم مبنا چیست؟ احتمالا اگر تازه وارد بورس شده اید و یا دوستانی دارید که در این زمینه فعالیت می‌کنند این اصطلاح را زیاد شنیده باشید. همان‌طورکه می‌دانید قوانین و رعایت آن‌ها در کسب و کار یک ضرورت به حساب می‌آید. در بورس نیز مانند هر کسب ‌وکار دیگری برای ایجاد نظم و رعایت حقوق افراد قوانینی وجود دارد که رعایت آن‌ها ضروری است. یکی از این قوانین بورسی حجم مبنا است که در این مقاله شما را به‌طور کامل با آن آشنا می‌کنیم. پس در ادامه این مقاله آموزشی با ما همراه باشید.

حجم مبنا در بورس چیست؟

این حجم برای ایجاد نظم و رعایت اعتدال ایجاد گردیده‌است. اگر بخواهیم به طور دقیق آن را برای شما بیان کنیم، حجم مبنا در بورس عبارت است از کم ترین تعداد سهامی که لازم است در طول ۱ روز، معامله گردد تا بتواند در قیمت اصلی سهام نوسان مثبت و یا منفی ایجاد نماید و می‌توان گفت ابزاری است که منجر به حفظ آرامش سهامداران در معاملات بورسی می‌شود و در نتیجه آن هیجانات کاذب از بین رفته و کاهش می یابد. به علاوه محاسبه این حجم بورس موجب می‌شود که این هیجانات ناشی از کاهش یا افزایش سهام زیادی رشد و یا افت نکنند. خوب است بدانید این کار توسط سامانه انجام می گیرد و انسان در آن دخالت مستقیم ندارد.

حجم مبنا در تابلوخوانی به چه معناست؟

وجود این قانون موجب می‌شود که نوسانات بورس معقول باشد، این مقدار را می‌توانید در تابلوی بورس مشاهده نمایید. یکی دیگر از مزایای این مساله این است که کسی نتواند قیمت سهام را دست‌کاری نماید و رشد و یا ریزش سهام توام با معامله باشد.

هدف از اعمال حجم مبنا چیست؟

مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلیلی که قانون حجم مبنا اعمال می‌شود، ایجاد توازن در بازار بورس است. در واقعیت می‌توان گفت این قانون موجب شده که نوسانات فقط بر مقدار مشخصی از سهام تاثیر گذارد. اگر این شرایط حکم فرما نبود تغییر در چند سهام فرآیند را صعودی و یا نزولی با شیب بسیار زیاد می‌شد که در نهایت منجر به ایجاد یک چرخه ویرانگر در بازار بورس میشد. در واقع حجم مبنا روشی است برای تعدیل این نوسانات.

نحوه محاسبه حجم مبنا به جدیدترین روش

محاسبه حجم مبنا از اهمیت زیادی برخوردار است و مطابق با آن چه گفتیم از سال ۱۳۹۳ به بعد معادل ۱۰ درصد سهام شرکت قرار گرفت. این مقدار برای یک سال معادل ۲۵۰ روز است. پس اگر بخواهیم آن را به روز تبدیل کنیم باید بر ۲۵۰ تقسیم نماییم که برابر ۱۰۰۰۰/۴ می‌شود. فرمول حجم مبنا به این صورت است که ابتدا ۱۰ درصد از کل سهام را بر ۲۵۰ تقسیم نموده و عدد به دست آمده که برابر همان چهار ده هزارم است در تعداد سهام‌های شرکت ضرب می‌شود.

این مقدار در پایان هفته محاسبه شده و در ابتدای هفته وارد میشود و این عدد باید در رنجی بین ۵۰ میلیون تومان تا ۱ میلیارد تومان باشد. برخی از صاحب‌ نظران این قانون را به خاطر افراد و شرکت هایی که سهام خیلی بالا یا پایینی دارند لازم می دانند. در نهایت پس از این محاسبات لازم است به روش‌های زیر این اعداد را چک نماییم.اگر عدد به دست آمده در محدوده ۵۰ میلیون تا ۱ میلیارد بود(این عدد در روز چهارشنبه محاسبه می‌شود) به عنوان حجم مبنا در روز شنبه وارد سیستم خواهد شد. اگر این عدد از ۵۰ میلیون کمتر باشد، برای محاسبه حجم در روز شنبه باید ۵۰ میلیون تومان را بر قیمت نهایی در روز چهارشنبه تقسیم نماییم. اگر این عدد از یک میلیارد بیشتر باشد، حجم مبنای نهایی برابر است با این مبلغ بر قیمت نهایی در روز چهارشنبه.

فرمول حجم مبنا چیست؟

حجم مبنا در شرکت‌های بورسی چگونه تعیین می‌شود؟

این حجم در شرکت‌های بورسی به این صورت تعیین می‌شود:

اگر سرمایه بیست میلیارد ریال و یا بالاتر بود این میزان برابر صد و بیست میلیارد ریال است اما اگر سرمایه از بیست میلیارد ریال کمتر بود میزان به صد میلیارد ریال کاهش مییابد.

مزایای وجود حجم مبنا

این قانون دارای مزیت‌هایی است که از جمله آن می‌توان به جلوگیری از کاهش مداوم و یا قفل شدن در صف فروش اشاره نمود. در واقعیت از طریق این قانون حجم قابل توجهی دست به دست می‌شود. در نتیجه ورود افراد جدید نمی‌تواند سبب نزولی شدن فرآیند گردد. از دیگر مزایای حجم مبنا می‌توان به جلوگیری از حرکات یک باره و تعدیل کردن شیب اشاره نمود. گاهی ممکن است معاملات در حدی کاهش یابند که نوسانات خیلی کم شود در این حالت سازمان بورس مجبور است یک محدوده را مشخص نموده و در طی آن حجم را در نظر نگیرد.

نحوه دریافت حجم مبنا به چه صورت است؟

حجم مبنا در هر چهارشنبه محاسبه شده و در روز شنبه بر روی سایت قرار می‌گیرد. اگر قصد دارید این مقدار را ببینید لازم است به سایت سازمان بورس به نشانی www.tsetmc.com وارد شده و با کلیک روی نماد بورس و وارد کردن اطلاعات آن را مشاهده نمایید.

قیمت پایانی چیست؟

قیمت پایانی قیمتی است که میانگین وزنی معاملاتی که بر روی هر نماد در روز انجام شده است را نمایش می دهد. حجم مبنا قیمت پایانی را از فرابورس و بورس متمایز می­کند. این مقدار برای تمام نمادهای فرابورس عدد یک در نظر گرفته می­شود. پس قیمت پایانی هر معامله فرابورسی عبارت است از میانگین موزونی از تمامی معاملاتی که در روز انجام می­شود. اما برای نمادهای بورسی قیمت پایانی با توجه به عدد میانگین روزانه هر نماد مناسب با این حجم تعدیل می­شود. در ماه اسفند سال ۱۳۹۸ حجم مبنا تغییراتی داشت و در شرکت­های فرابورسی دیگر برابر یک نیست. که سعی می­کنیم در ادامه شما را بیشتر با جزئیات این قانون آشنا کنیم.

عملکرد قانون جدید بر روی حجم مبنا به چه صورت است؟

عملکرد جدید قانون بر روی این حجم به نوعی متعادل کردن میزان نقدینگی ورودی به بازار با روند رشد است. انتظار می‌رود قانون جدید سرعت رشد بازار را کم کند که البته این موضوع بیشتر در سهام‌های کوچک دیده می‌شود. قبل از وجود این حجم معمولا با حجم کمی از پول رشد زیادی به وجود می‌آمد. اکثر شرکت‌ها حجم مبنایی بیشتر از دو برابر مقداری که از فرمول به دست می‌آید به دست آورده و در نتیجه این مساله موجب می-شود قیمت‌ها بیشتر افزایش پیدا کنند.

از دیگر مزایای قانون جدید می‌توان به این مساله اشاره کرد که روند یکنواخت نزولی شدن از بین می‌رود و افرادی که تازه وارد بورس می‌شوند در کم شدن این روند نزولی تاثیر دارند اگر معامله ای انجام نشود نزول قیمت کاهش یافته و در کل هنگامی که بازار منفی است کمک بسیار بزرگی خواهد کرد. همچنین از دیگر مزایای این قانون می‌توان به کاهش قیمت سازی در بازار اشاره کرد و باعث می شود قیمت‌ها واقعی‌تر به نظر برسند. به زبان ساده‌تر هدف از قانون جدید این است که قیمت‌ها دستکاری نشده و در کل این قانون برای سرمایه‌گذاری بلند مدت مناسب است و از ریزش و رشدشارپی جلوگیری می‌کند.

سخن پایانی

حجم مبنا یکی از قوانینی است که برای تعدیل در بورس و جلوگیری از ایجاد نوسانات ایجاد گردیده است و م‌ی­توان آن را به عنوان یکی از بهترین قوانین بورسی که از سال ۱۳۸۲ در کشور اجرا می‌شود قلمداد کرد به عبارت دیگر این قانون برای ایجاد توازن در بازار بورس بسیار مفید است و بیشترین تاثیر را بر روی سرمایه‌­های بلند­مدت دارد.

حجم مبنا چیست؟

در آموزش‌های پیشین با مفاهیم بورس و همچنین مباحثی مانند تابلوخوانی، نوسان‌گیری و شاخص بورس آشنا شدیم. در این آموزش، با حجم مبنا و قیمت پایانی آشنا می‌شویم و مثال‌هایی از محاسبه آن‌ها را بیان می‌کنیم.

حجم مبنا در بورس و محاسبه آن

حجم مبنا حداقل تعداد سهمی است که باید مورد معامله قرار گیرد تا سهم در دامنه نوسان کامل رشد کند یا کاهش یابد. طبق قانون، در یک سال باید حداقل 20 درصد از کل سهام یک شرکت معامله شود. اگر تعداد روزهای کاری یک سال را 250 فرض کنیم، حجم مبنای روزانه 0.0008 (هشت ده هزارم) کل سهم است. مثلاً اگر شرکتی 100 میلیون سهم داشته باشد، حجم مبنای آن 80 هزار سهم خواهد بود. بنابراین، باید حداقل 80 هزار سهم معامله شود تا تغییرات قیمت آن روز در سهم اعمال شود.

حداکثر مبلغ حجم معاملات حجم مبنا یک میلیارد تومان است؛ بدین معنا که اگر ارزش 0.0008 تعداد سهم یک شرکت از یک میلیارد تومان بیشتر شود، عدد مورد نظر را کاهش می‌دهند، یعنی یک میلیارد تومان را با تعداد سهم شرکت مورد نظر معادل کرده و آن را مبنای محاسبه قرار می‌دهند. حداقل ارزش معادله نیز باید 50 میلیون تومان باشد. این به آن دلیل است که شرکت‌هایی که سهم آن‌ها قیمت بالایی دارد، اگر بخواهند حجم مبنا را 0.0008 در نظر بگیرند، ممکن است ارزش معاملاتی‌شان خیلی زیاد باشد. به همین دلیل است که سقفی به عنوان حداکثر در نظر گرفته می‌شود.

البته این فرمول طی سال‌ها تغییر کرده و در سال 93 به 0.0004 (چهار ده هزارم) کل سهام شرکت رسیده است.

محاسبه قیمت پایانی

در تابلوی معاملات، دو قیمت مشاهده می‌کنیم: قیمت پایانی و قیمت آخرین معامله یا آخرین قیمت. شاید هنگام دیدن تابلوی معاملات یک سهم، این پرسش در ذهنتان ایجاد شده باشد که قیمت پایانی چیست و چگونه محاسبه می‌شود. قیمت پایانی یک سهم در یک روز، برابر با میانگین قیمت‌هایی است که سهم مورد معامله قرار گرفته است. اگر حجم معاملات یک روز حداقل برابر با حجم مبنا باشد، میانگین قیمت معاملات به عنوان قیمت پایانی در نظر گرفته می‌شود. اما اگر حجم معاملات کمتر از حجم مبنا باشد، به همان نسبتِ افزایش یا کاهش سهم از قیمت کاسته شده و قیمت پایانی بر آن اساس محاسبه می‌شود.

در حقیقت، قیمت پایانی میانگین موزون معاملات است. برای مثال، فرض کنید در یک سهم، معامله‌ای انجام شده که با 4 درصد افزایش قیمت همراه بوده، معامله دیگری با 2 درصد افزایش، معامله‌ای با یک درصد کاهش و… . با توجه به اینکه در هریک از این معاملات مربوط به سهم مورد نظر حجم چقدر حجم مبنا در بورس بوده است، میانگین وزنی قیمت معاملات محاسبه شده و به عنوان قیمت پایانی در نظر گرفته می‌شود.

برای مثال، فرض کنید سهمی در قیمت مثبت 5 درصد معامله شود. اگر تعداد سهام معامله شده بیشتر از 80 هزار باشد، این 5 درصد اعمال شده و مبنای قیمت روز بعد معاملات قرار خواهد گرفت. اما اگر حجم معاملات کمتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی بر اساس نسبت این حجم به حجم مبنا محاسبه می‌شود. برای مثال اگر حجم مبنای سهمی 80 هزار باشد و 40 هزار سهم با قیمت مثبت 5 درصد معامله شود، مقدار افزایشِ قیمت 2.5 درصد برای قیمت پایانی در نظر گرفته خواهد شد. البته این حجم مبنا که درباره آن بحث کردیم، مربوط به شرکت‌های ثبت شده در بورس است.

آخرین قیمت، قیمت آخرین معامله‌ای است که انجام شده است.

فرمول محاسبه قیمت پایانی به صورت زیر است:

که در آن، پارامترها به صورت زیر هستند:

که در آن، پارامترها به صورت زیر هستند:

• P ₁ : قیمت پایانی روز قبل
• P ₂ : قیمت پایانی روز جاری
• ¯ P ₂ : میانگین وزنی قیمت در روز جاری
• N : حجم معاملات
• M : حجم مبنا

اگر M/ N بزرگ‌تر یا مساوی با یک باشد، این نسبت را برابر با یک در نظر می‌گیریم. در غیر این صورت، همان مقدار کوچک‌تر از یک را می‌نویسیم.

بزرگ‌تر یا مساوی با یک باشد، این نسبت را برابر با یک در نظر می‌گیریم. در غیر این صورت، همان مقدار کوچک‌تر از یک را می‌نویسیم.

مثال ۱. محاسبه میانگین وزنی

قیمت پایانی یک سهم 15.000 ریال است. میانگین وزنی قیمت سهمی را به دست آورید که اطلاعات معاملات آن به صورت زیر است:

10.000 سهم با قیمت مثبت 5 درصد قیمت پایانی
15.000 سهم با قیمت منفی 1 درصد قیمت پایانی
22.000سهم با قیمت مثبت 2.5 درصد قیمت پایانی
50.000سهم با قیمت پایانی
پاسخ: میانگین وزنی قیمت به صورت زیر به دست می‌آید:‌

بنابراین، میانگین وزنی قیمت سهم، 1.500 به علاوه 0.93 درصد، یعنی 15.139 ریال است.

مثال 2. محاسبه حجم مبنا

فرض کنید تعداد سهام یک شرکت، 200 میلیون باشد. حجم مبنای آن را محاسبه کنید.

پاسخ: همان‌طور که گفتیم، حجم مبنا برابر با 20 درصد تعداد کل سهم تقسیم بر 250 روز کاری است. بنابراین، داریم:

بنابراین، حجم مبنا در سهم مورد نظر، 160.000 است.

مثال 3. محاسبه قیمت پایانی

فرض کنید اطلاعات مربوط به معاملات سهام مثال قبل، به صورت زیر باشد:

قیمت پایانی روز قبل: 20.000 ریال
میانگین وزنی قیمت سهم در روز جاری: 20.800 ریال
تعداد سهام معامله شده: 80.000 سهم
قیمت پایانی روز جاری را حساب کنید.

پاسخ: طبق فرمولی که برای قیمت پایانی ارائه کردیم، مقادیر زیر را داریم:

• P ₁ = 20 , 000
• ¯ P ₂ = 20 , 800
• M = 160 , 000
• N = 80 , 000

همان‌طور که می‌بینیم،‌ حجم معاملات روز جاری کمتر از حجم مبنا است و نمی‌توانیم قیمت پایانی را برابر با میانگین وزنی قیمت معاملات قرار دهیم. قیمت پایانی روز جاری به صورت زیر محاسبه می‌شود:

مثال 4. محاسبه قیمت پایانی

اطلاعات مثال قبل را در نظر بگیرید، با این تفاوت که در اینجا حجم معاملات 200.000 است. قیمت پایانی سهم را در روز جاری به دست آورید.

قانون جدید حجم مبنا

بر اساس اعلام شرکت بورس اوراق بهادار، از تاریخ ۱۲ اسفند ۹۸، حجم مبنای کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بر اساس فرمول قبلی (ماده واحده مصوب ۲۸ بهمن ۱۳۹۳ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار) 4 در 10 هزار سهام شرکت است، به شرطی که حداقل ارزش مبنا برای تمامی شرکت‌ها برابر با 50 میلیارد ریال و حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه 20 هزار میلیارد ریال و بالاتر، 120 میلیارد ریال و برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از 20 هزار میلیارد ریال، 100 میلیارد ریال تعیین باشد.

همچنین، تعداد حجم مبنای هر سهم بر اساس قیمت پایانی سهم در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از اولین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود.

سخن پایانی

در این مطلب به مفهوم حجم مبنا و نحوه محاسبه‌اش پرداختیم؛ سپس قیمت پایانی را شرح دادیم و روش محاسبه آن را نیز بیان کردیم. در همین رابطه، مثال‌هایی نیز جهت درک بهتر توضیحات شرح داده شدند. حال اگر پرسش و دیدگاهی در این زمینه دارید، از شما دعوت به عمل می‌آوریم تا آن را از طریق بخش نظرات در ادامه صفحه با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید.

نخستین سایت حسابداری و مهندسی مالی

حجم مبنا چيست ؟ و نحوه محاسبه قيمت ها در بورس

حجم مبنا حداقل تعداد برگه سهامی است که باید مورد معامله قرار گیرد تا سهم در پایان روز در قیمتی به ثبت برسد. حجم مبنا برای کنترل رشد بی رویه قیمت سهام در سال 1382تصویب شد. براین اساس درابتدای این قانون ودرسال82اساس براین بود که 15% از سهام کل یک شرکت طی یکسال مورد معامله قرار گیرد و روزهای کاری سال250روز فرض شده بود که بر آن اساس حجم مبنای روزانه یک سهم 0006/0 تعداد کل سهام شرکت میشد.اما از ابتدای سال1383این قانون تغییر کرد و از15درصد به 20% افزایش یافت و حجم معاملات روزانه به 0008/0 کل سهام شرکت افزایش یافت.

برای درک بهتر مثالی از حجم مبنا می زنیم:

فرض کنید سرمایه شرکتی 2میلیارد تومان است.(تعداد سهام این شرکت برابر با 20 میلیون برگه سهم به ارزش اسمی 100تومان است).در این حالت حجم مبنای این شرکت به شکل زیر محاسبه میشود:

حال فرض میکنیم قیمت روز قبل این سهم2000ریال بوده و امروز معاملات زیر برای سهم اتفاق افتاده است :

ساعت9: 4000 برگه به قیمت1990 ریال

ساعت10: 1000 برگه سهم به قیمت2020 ریال

ساعت11: 2000 برگه سهم به قیمت2030 ریال

ساعت12: 3000 برگه سهم به قیمت2040 ریال

برای محاسبه قیمت پایانی ابتدا میانگین وزنی می گیریم یعنی می گوییم:

که برابر کل ارزش معاملات آن سهم می باشد حال برای گرفتن میانگین آنرا تقسیم بر کل تعداد برگه سهام مورد معامله قرارگرفته می کنیم:

پس میانگین قیمت مورد معامله امروز2016 ریال بوده اگر تعداد برگه مورد معامله به حد نصاب می رسید(از حجم مبنا بیشتر می شد) این قیمت به عنوان قیمت پایانی مورد قبول بود اما چون تعداد برگه سهام مورد معامله قرار گرفته ده هزار تا و حجم مبنای سهم شانزده هزار برگه می باشد پس از تناسب استفاده می کنیم.

اگر 16000برگه مورد معامله قرار می گرفت قیمت سهام 16 ریال رشد می کرد در حالی که 10000 برگه مورد معامله قرار گرفته قیمت چقدر رشد می کند؟

از تناسب بالا X بدست می آید 10 ریال یعنی قیمت بسته شدن در پایان معاملات امروز برابر با 2010 ریال می شود.

آخرين اطلاعيه شركت بورس در مورد حجم مبنا:

فعالان محترم بازار سرمايه استحضار دارند كه در بازار رقابتي (كارا)، قيمت نتيجه تصميم و اقدام گروه زيادي از خريداران و فروشندگان است و اجماع آنان را نشان مي دهد. در بورس اوراق بهادار ايران حجم مبنا به منظور اطمينان از اين‌كه تغيير قيمت‌ سهام شركت هاي پذيرفته شده دربورس حاصل از معامله حداقل تعداد معيني از سهام شركت مي باشد، تعريف و براي محاسبه آن ضريب هشت درهزار درتعداد سهام تمام شركت‌ها صرف ‌نظر از اندازه آن ها اعمال گرديد. با عنايت به اين‌كه در مورد شركت‌هاي بزرگ هدف مذكور با حجم مبناي كمتري نيز حاصل مي‌شود، لذا هيئت مديره شركت بورس تصميم گرفت ضريب محاسبه حجم مبناي شركت‌هايي كه سرمايه آن ها بيشتر از 3000 ميليارد ريال مي‌باشد را از هشت در ده‌ هزار به چهار در ده‌ هزار كاهش دهد. بر اين اساس از تاريخ 2/4/86 ضريب محاسبه حجم مبناي 11 شركت زيربه چهار در ده‌هزارتغيير مي‌يابد:

فولاد مباركه اصفهان ـ سايپا ـ سرمايه گذاري غدير- ملي صنايع مس ايران ـ ايران خودرو- بانك پارسيان ـ سرمايه گذاري صندوق بازنشستگي ـ سيمان فارس خوزستان ـ گروه بهمن سرمايه گذاري بانك ملي ايران ـ مديريت پروژه هاي نيروگاهي ايران

مزايا و معايب حجم مبنا:

مهم‌ترین مزیت قانون حجم مبنا، جلوگیری از حرکات پرشیب و یکباره در روند قیمت‌ها است، به عنوان مثال زمانی که یک سهم در روند نزولی قرار مي‌گیرد، میزان عرضه بر تقاضا فزونی مي‌یابد و معمولا این چيرگي عرضه بر تقاضا، آن قدر پررنگ مي‌شود که حجم معاملات سهم به شدت کاهش یافته و اصطلاحا معاملات در آن نماد «قفل» مي‌شود. (که فعالان بازار از این حالت به عنوان «صف فروش»یادمي‌کنند.)
در این حالت به دلیل کاهش شدید حجم معاملات، بر اساس قانون حجم مبنا درصد نوسان پایان روز نیز کاهش مي‌یابد و لذا از سقوط برق آسای سهم جلوگیری مي‌شود. (عکس همین حالت در بازار صعودی برقرار است.) اما مساله‌اينجا است که ‌همین ویژگی قانون حجم مبنا بزرگ‌ترین عیب آن نیز به شمار مي‌آید، با شکل‌گیری صف‌هاي خرید و فروش در بازار، حجم زیادی از سرمایه سرمایه‌گذاران در این صف‌ها بلوکه مي‌شود، حجمی که مي‌تواند با گردش در سایر سهام بازار، بر رونق بورس بیفزاید، بنابراین شکل‌گیری صف‌هاي خرید و فروش، روانی معاملات ( liquidity ) در بازار را مورد تهدید قرار مي‌دهد.
به عنوان مثال اگر سهامداری که سهمش در صف فروش فرو رفته، نیاز فوری به سرمایه‌اش پیدا کند، چاره‌اي ندارد، جز آنكه سهم خود را به صورت وکالتی و با قیمتی بسیار پایین تر از ارزش آن به شخص دیگری واگذار كند.
همچنین فرسایشی شدن این صف‌ها (به خصوص صف‌هاي فروش) مي‌تواند اثرات نامطلوبی بر روان جمعی بازار داشته باشد. به عنوان نمونه مي‌توان از شرکت‌هاي سیمانی در سال 84 و یا شرکت‌هايي مانند سرمایه‌گذاری غدیر و سرمایه‌گذاری بانکی ملی – که مدت‌هاي مدیدی صف فروش بودند- نام برد. (مورد آخر همچنان در صف فروش قرار دارد.)
نکته دیگر اینکه اگر نماد سهم‌هايي که با صف فروش و یا خرید مواجه ‌هستند به دلایلی همچون تعدیل پیش بینی سود، برگزاری مجمع سالانه یا مجمع افزایش سرمایه و . متوقف شود، در روز بازگشایی نماد، بازار با در‌نظر گرفتن وضعیت پیش از بسته شدن نماد به آن سهم قیمت مي‌دهد، یعنی مثلا اگر سهم پیش از بسته شدن نمادش دارای صف فروش باشد، پس از بازگشایی، بازار آن قدر قیمت را پایین مي‌آورد تا قیمت سهم را به نرخ تعادلی مورد نظر برساند، به دیگر سخن بازگشایی نمادها تمام تمهیدات قانون حجم مبنا را نقش بر آب مي‌کند!
نمونه‌هايي از این دست بسیار دیده شده، به عنوان مثال مي‌توان شرکت سرمایه‌گذاری غدیر را نام برد که پس از دو نوبت بازگشایی با افتی در حدود 40درصد مواجه شد. شرکت‌هاي پتروشیمی اراک و خارك، سنگ آهن گل گهر، باما، فرآوری مواد معدنی ایران و گروه بهمن از آخرین نمونه‌هاي این نوع بازگشایی هستند که توام با کاهش قیمتی بوده‌اند.

1- نحوه محاسبه قيمت پاياني

محاسبه قيمت پاياني هر نماد براي اعمال در محاسبات شاخص و درصورتي که نماد مذکور در آن روز معامله داشته باشد، به شرح زير است:

اگر حجم معامله شده از حجم مبنا کمتر باشد :

Price = Closing price + (Traded volume)/ (Base Volume) *(VWAP - Closing Price)

در اين فرمول داريم :

Price = قيمت سهام براي محاسبه در شاخص

Closing price = قيمت پاياني روز معاملاتي قبلي

Traded Volume = حجم معامله شده از آن نماد در جلسه معاملاتي جاري

Base Volume = حجم مبنا

VWAP = قيمت ميانگين وزني، نحوه محاسبه VWAP (حجم مبنا در بورس Volume Wieghted Average Price ) به شرح زير است:

VWAP = ?(Price * Traded Volume ) / ?Traded Volume

Traded Volume of trade = حجم هر معامله

Price = قيمت هر معامله

 اگر حجم معامله شده نماد از حجم مبنا بيشتر باشد، همان قيمت VWAP مبناي محاسبه قيمت پاياني در شاخص خواهد بود.

2- نحوه محاسبه شاخص

چگونگي محاسبه شاخص کل، شاخص تابلوهاي اصلي و فرعي، شاخص صنعت و شاخص گروه­ها به شرح زير است:

Index = ?(Pn * Qn ) * 100/Base (فرمول لاسپيرز):

Pn = قيمت بر اساس فرمولهاي فوق

Qn = سرمايه شرکت

براي شاخص کل، مجموع حاصلضرب آخرين قيمت در سرمايه کليه شرکتها بر عدد پايه تقسيم شده و با ضرب در عدد 100 شاخص کل محاسبه مي شود.

براي تابلو اصلي و فرعي کسر فوق فقط براي شرکتهاي موجود در آن تالار محاسبه شده و براي گروههاي صنعت، شاخص آن گروه بر اساس فرمول فوق و فقط براي آن گروهها محاسبه مي­شود .

قيمت هاي تعادلي و تعديل پايه:

1- هنگام افزايش سرمايه از محل اندوخته (سهام جايزه):

هنگام افزايش سرمايه به­صورت سهام جايزه، با توجه به اينکه در اين موارد آورده نقدي نداريم، لذا پايه شاخص نيز تعديل نخواهدشد و اگر قيمت سهام متناسب با افزايش سرمايه و مطابق فرمول زير کاهش يابد، شاخص تغيير نخواهد کرد:

Adjusted Price = Close Price / (1+ a)

Adjusted Price = قيمت تعادلي

Close Price = قيمت پاياني روز معاملاتي قبلي

a = ضريب افزايش سرمايه

حال اگر نمادي که افزايش سرمايه داشته است با قيمت تعادلي (Adjusted Price) باز شود، تغيير قيمت در شاخص نخواهيم داشت. بديهي است اگر نماد مذکور با قيمتي بالاتر از قيمت تعادلي باز شود، افزايش شاخص و در صورتي که با قيمتي پايين تر از قيمت تعادلي باز شود کاهش شاخص خواهيم داشت.

2- هنگام افزايش سرمايه از محل آورده نقدي (حق تقدم خريد):

در هنگام افزايش سرمايه از محل آورده نقدي، با توجه به آورده نقدي يا مبلغ صرف سهام، پايه شاخص مطابق فرمول زير نيازمند تعديل خواهدبود: :

New Base = Old Base * (Old Cap + 1000 * Right Cap)/ Old Cap

Old Base = پايه شاخص روز قبل

Old Cap = ارزش بازار روز قبل

Right Cap = سرمايه حق تقدم

بعد از باز شدن نماد اگر سهام با قيمت تعادلي زير باز شود، شاخص تغيير نخواهد يافت و اگر سهم با قيمت بالاتر از قيمت تعادلي باز شود افزايش شاخص خواهيم داشت:

Adjusted Price = (Close Price + 1000* a) / (1+a)

Adjusted Price = قيمت تعادلي پس از افزايش سرمايه

Close Price = قيمت پاياني روز معاملاتي قبل

a = ضريب افزايش سرمايه

شايان ذکر است که هنگام کاهش سرمايه (درصورتي که همراه با آورده نقدي نباشد) نيز همانند سهام جايزه عمل شده و در هنگام محاسبه قيمت تعادلي ضريب افزايش سرمايه منفي است.

3- هنگام افزايش سرمايه همزمان به صورت حق تقدم خريد سهام و سهام جايزه:

در مواقع افزايش سرمايه با توجه به آورده نقدي يا مبلغ صرف سهام نياز به تعديل پايه شاخص خواهيم داشت. جهت تعديل پايه داريم :

New Base = Old Base * (Old Cap + 1000 * Right Cap)/ Old Cap

Old Base = پايه شاخص روز قبل

Old Cap = ارزش بازار روز قبل

Right Cap = سرمايه حق تقدم

بعد از باز شدن نماد اگر سهام با قيمت تعادلي زير باز شود شاخص تغيير نخواهد يافت و اگر سهم با قيمت بالاتر از قيمت تعادلي باز شود، افزايش شاخص خواهيم داشت:

Adjusted Price = (Close Price + 1000* a) / (1 + a + b)

Adjusted Price = قيمت تعادلي پس از افزايش سرمايه

Close Price = قيمت پاياني روز معاملاتي قبل

a = ضريب افزايش سرمايه حق تقدم

b = ضريب افزايش سرمايه جايزه

شايان ذکر است که کاهش سرمايه (درصورتي که همراه با آورده نقدي نباشد) نيز همانند جايزه عمل شده و در هنگام محاسبه قيمت تعادلي ضريب افزايش سرمايه منفي و جهت تعديل پايه نيز سرمايه منفي در فرمول لحاظ مي شود.

4- هنگام افزودن يک شرکت جديد به شاخص

در هنگام اضافه کردن يک شاخص جديد بايد پايه شاخص به نحو زير تعديل شود تا تغييري در عدد شاخص نداشته باشيم. بديهي است که اين تعديل بعد از اولين معامله روي اين نماد خواهد بود:

New Base = Old base * (old cap + capital * price) / old cap

New base = پايه جديد شاخص

Old Base = پايه شاخص روز قبل

Capital = سرمايه شرکت وارد شده به شاخص

Price = قيمت معامله شده شرکت وارد شده به شاخص

Old Cap = ارزش بازار در پايان روز معاملاتي قبل ?(Pn * Qn )

5- شاخص بازده نقدي و قيمت

هدف از محاسبه اين شاخص تاثير اعلام سود نقدي بر پايه شاخص است و در حالت اعلام سود با توجه به کاهش احتمالي قيمت سهم، پايه شاخص به نحوي اصلاح خواهد شد که سبب کاهش شاخص نشود.

حذف حجم مبنا چه تاثیری در تنظیم عرضه و تقاضای بازار سرمایه دارد؟

معاون نظارت بازار فرابورس ایران گفت: عدم اعمال حجم مبنا در بازه‌های صعودی یا نزولی می‌تواند کمک مهمی به تعدیل قیمت‌ها و تنظیم عرضه و تقاضا کند.

به گزارش گروه اقتصادی ایسکانیوز، سروش خواجه‌حق وردی با اشاره به اضافه شدن ۱۷ نماد به فهرست نمادهای بدون اعمال حجم مبنا در فرابورس در خصوص پیشینه عدم اعمال حجم مبنا برای برخی نمادهای دارای بازارگردان در بازارهای اول و دوم فرابورس ایران گفت: از مهر ماه سال گذشته، دستورالعمل فعالیت بازارگردانی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران ابلاغ شد. تا قبل از این تاریخ، دستورالعمل‌های مربوط به بازارگردانی در بورس و فرابورس مجزا بود اما در ادامه دستورالعمل واحدی برای هر دو بورس تصویب شد.

معاون نظارت بازار فرابورس ایران با اشاره به این که بر اساس دستورالعمل مذکور، اعمال یا عدم اعمال حجم مبنا به تعیین ضوابط توسط هیات مدیره بورس منوط شد، اظهار داشت: پس از انجام بررسی‌ها و محاسبات لازم «حجم مبنا در بورس ضوابط مربوط به ماده ۲۲ دستورالعمل فعالیت بازارگردانی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران» پس از تصویب در هیات مدیره فرابورس ایران، در تاریخ ۹ بهمن سال گذشته در سایت فرابورس ایران ابلاغ شد.

حق‌وردی با تاکید بر اینکه ضوابط چگونگی عدم اعمال حجم مبنا در نمادهای دارای بازارگردان در این اطلاعیه عنوان شده بیان کرد: ۳ ماهه‌ منتهی به انتشار اطلاعیه مبنای انجام محاسبات قرار می‌گیرد و سهم‌ها بر اساس ۲ حالت ارزیابی می‌شوند. حالت نخست این که سهم طی سه ماه اخیر دارای میانگین حجم معاملاتی بیش از ۲ برابر حجم مبنا باشد. حالت دوم نیز سهم‌هایی را شامل می‌شود که مجموع حداقل تعهد معاملات روزانه بازارگردان‌های فعال در آن نماد، حداقل دو برابر حجم مبنا باشد.

وی در ادامه عنوان کرد: تاریخ ۱۰ بهمن ماه سال گذشته برای نخستین بار عدم اعمال حجم مبنا برای ۲۰ نماد فرابورسی در بازارهای اول و دوم اعلام شد. این روند ادامه یافت و در انتهای بهمن ماه نیز ۳ نماد مشمول حذف حجم مبنا شدند. در نهایت با اضافه شدن ۶ نماد دیگر در انتهای اسفند ماه، تعداد نمادهای فرابورسی بدون حجم مبنا به ۲۹ نماد رسید.

معاون نظارت بازار فرابورس ایران با اشاره به اینکه از میان این ۲۹ نماد، ۱۹ نماد در بازار اول و ۱۰ نماد در بازار دوم قرار دارند، عنوان کرد: بر اساس الزام بررسی ماهانه طبق ضوابط، در انتهای فروردین بررسی و محاسبات مجدد صورت گرفته و تعداد این نمادها در حال حاضر به ۴۶ نماد افزایش یافت.

حق‌وردی شرط حذف حجم مبنا برای نمادهای شامل دستورالعمل را معامله شدن نماد در بیش از نیمی از روزهای معاملاتی عنوان کرده و گفت: عدم اعمال حجم مبنا در بازه‌های صعودی یا نزولی می‌تواند کمک مهمی به تعدیل قیمت‌ها و تنظیم عرضه و تقاضا کند.

وی افزود: اگر نمادی مشمول ماده یک ضابطه عدم اعمال حجم مبنا نباشد و بازارگردان نماد خواهان تغییر تعهداتش به میزان حداقل ۲ برابر حجم مبنا باشد، فرابورس می‌تواند برای نماد مذکور حجم مبنا اعمال نکند.